تاریخ آخرین بروزرسانی مقاله درمان بیش فعالی در کودکان : خرداد ماه 1404
اگر فرصت خواندن مقاله را ندارید میتوانید به وویس زیر با صدای مشاور متخصص گوش دهید:
کودکان مبتلا به اختلال بیشفعالی با مشکلات زیادی در زندگی روزمره روبه‌رو هستند. این موضوع درمان بیش فعالی در کودکان را به موضوعی حیاتی تبدیل میکند. این اختلال نه تنها بر تمرکز و رفتار کودک تأثیر می‌گذارد، بلکه میتواند روابط خانوادگی و پیشرفت تحصیلی را نیز تحت الشعاع قرار دهد.
شناسایی به موقع و استفاده از روش‌های درمانی مناسب، مثل رفتاردرمانی، اصلاح سبک زندگی و در صورت نیاز دارودرمانی، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی آن‌ها دارد. این موضوعات در این مقاله مورد بررسی قرار می گیرند.
فهرست مطالب
تشخیص و درمان بیش فعالی در کودکان
اولین و مهم‌ترین نکته این است: تشخیص بیشفعالی فقط باید توسط متخصص انجام شود. هرگز به دلیل شیطنت یا بازیگوشیِ زیاد، به فرزندتان برچسب بیشفعالی نزنید. این کار اشتباه است.
بیشفعالی انواع مختلفی دارد:
تکانشی :
کودک بسیار بی‌قرار است، مدام دست و پا تکان می‌دهد، خرابکاری میکند، ممکن است به خود یا دیگران آسیب بزند و کنترل حرکاتش سخت است.
اختلال در توجه و تمرکز:
کودک نمی‌تواند روی یک موضوع تمرکز کند، به سختی چیزی را یاد می‌گیرد، نمی‌تواند آرام بنشیند، به حرف‌ها گوش نمی‌دهد و در انجام بازیهای نیازمند تمرکز مشکل دارد.
ترکیبی:
کودک هم نشانه‌های بی‌قراری و تکانشگری را دارد و هم مشکل توجه و تمرکز.
درمان بیش فعالی در کودکان بسیار حیاتی است و بهترین زمان برای شروع آن، دوره پیش‌دبستانی است. در این سن، متخصصان میتوانند تشخیص دقیق‌تری بدهند (با کمک گزارش‌های معلمان و مربیان درباره رفتار کودک در جمع).
مطالب مرتبط: بیش فعالی چیست؟
اگر درمان نشود، با ورود به مدرسه مشکلات کودک بیشتر می‌شود و معلمان و همکلاسی‌ها ناراضی می‌شوند، خود کودک آزار می‌بیند، برچسب می‌خورد و ممکن است احساس طردشدگی و خشم از جامعه پیدا کند. این مسائل در نوجوانی و بزرگسالی میتواند به مشکلات جدی‌تری مانند گرایش به رفتارهای ضداجتماعی، اعتیاد، مشکل در روابط، شغل و حتی تربیت فرزند منجر شود.
روش‌های درمان درمان بیش فعالی در کودکان
1- درمان‌های غیردارویی درمان بیش فعالی کودکان (اولویت اول) :
📌 نوروفیدبک: برای تنظیم فعالیت مغز و بهبود یادگیری.
📌رفتاردرمانی: استفاده از روش‌هایی مثل پاداش و تنبیه مناسب برای تغییر رفتار، آموزش مهارت‌های کنترل خود و ایجاد محیط مناسب برای تخلیه انرژی.
2- استفاده از دارو برای کمک به کودکان بیشفعال :
درمان به موقع کمک میکند کودک بتواند زندگی عادی و موفقی داشته باشد و خود را در جامعه مطرح کند. برای تشخیص و درمان حتماً از متخصصان روانشناسی و روانپزشکی کمک بگیرید. مراکز معتبری مثل “مرکز روانشناسی مشاورکده” میتوانند به صورت تلفنی یا حضوری راهنمایی‌های لازم را ارائه دهند.
اگر درمان‌های غیردارویی به تنهایی کافی نباشند، تحت نظر روانپزشک و معمولاً در ترکیب با رفتاردرمانی استفاده می‌شود. ترکیب این دو روش بسیار مؤثر است. درمان به موقع کمک میکند کودک بتواند زندگی عادی و موفقی داشته باشد و خود را در جامعه مطرح کند. برای تشخیص و درمان حتماً از متخصصان روانشناسی و روانپزشکی کمک بگیرید. مراکز معتبری مثل مشاورکده میتوانند به صورت تلفنی یا حضوری راهنمایی‌های لازم را ارائه دهند.
رفتاردرمانی در درمان بیشفعالی کودکان
کودکان مبتلا به بیشفعالی و نقص توجه (ADHD) اغلب با دردسرهایی مثل بی‌قراری، مشکل در تمرکز و انجام کارهای ناگهانی بدون فکر روبه‌رو هستند. این اختلال روی درس خواندن، رابطه با دوستان و حتی آرامش خانواده تأثیر می‌گذارد. خوشبختانه راهکارهای مؤثری برای مدیریت آن وجود دارد.
درمان بیش فعالی در کودکان با روش رفتاردرمانی یکی از بهترین راه‌هاست. این روش غیردارویی روی دو موضوع تمرکز دارد:
1- کم شدن رفتارهای نامناسب (مثل بی‌قراری یا بی‌دقتی)
2- تقویت مهارت‌های مفید (مثل تمرکز و برنامه‌ریزی)
رفتاردرمانی چگونه عمل میکند؟
قوانین شفاف:
برای فرزندتان توضیح می‌دهید چه رفتاری درست است (مثلاً “وقتی مشق می‌نویسی، تلویزیون خاموش باشد”).
سیستم پاداش:
اگر کار درستی انجام داد (مثلاً تکالیفش را بدون حواسپرتی تمام کرد)، با تشویق کلامی یا یک امتیاز کوچک (مثل انتخاب بازی موردعلاقه) او را دلگرم می‌کنید.
مدیریت زمان:
با ابزارهایی مثل ساعت زنگ‌دار یا برنامه تصویری به او کمک می‌کنید زمانش را تنظیم کند.
شاید برای شما مفید باشد : علت پرخاشگری کودکان زیر 3 سال
نقش شما به عنوان والدین:
📌صبور باشید: تغییر رفتار نیاز به زمان دارد.
📌پایدار بمانید: قوانین را همیشه و بدون تنبیه سختگیرانه اجر کنید.
📌 الگوی خوبی باشید: وقتی خودتان برنامه‌ریزی یا آرامش را تمرین کنید، فرزندتان هم یاد می‌گیرد.
روش‌های خانگی برای درمان بیشفعالی کودکان
اگر فرزندتان ADHD دارد، می‌دانید که مدیریت انرژی، تمرکز و کنترل رفتارهای ناگهانی برایش سخت است. خوشبختانه علاوه بر روش‌های تخصصی، راهکارهای ساده‌ای در خانه وجود دارد که میتواند به بهبود علائم کمک کند. این روش‌ها مکمل درمان اصلی هستند و جای مشورت با متخصص را نمی‌گیرند، اما در زندگی روزمره بسیار مؤثرند:
برنامه روزانه منظم بسازید :
ساعت‌های ثابت برای خواب، غذا، بازی و درس تعیین کنید.
فعالیت بدنی را فراموش نکنید :
روزانه ۳۰ دقیقه ورزش هوازی (دوچرخه‌سواری، شنا، پیاده‌روی).
تغذیه سالم پایه‌ای اساسی است :
| گروه غذایی | مصرف بیشتر | مصرف کمتر |
|---|---|---|
| مفید ها | ماهی ، گردو، تخم مرغ، سبزیجات رنگی | شکر، فست فود، نوشابه، کافئین |
نکته
میان‌وعده‌های پروتئینی (مثل مغزها) به ثبات انرژی کمک می‌کنند.
تکنیک‌های آرامش‌بخش برای کنترل بیش فعالی در کودکان :
📌 تنفس عمیق: ۵ دقیقه قبل از خواب با هم نفس‌های شکمی بکشید.
📌 فعالیت خلاقانه: نقاشی یا شن‌بازی برای کاهش اضطراب.
📌 خواب کافی: اتاق خواب تاریک، خنک و بدون موبایل/تلویزیون.
نقش والدین در موفقیت درمان بیش فعالی کودکان:
والدین نقشی اساسی در مدیریت و بهبود علائم بیشفعالی کودکان دارند. رفتار مناسب آن‌ها نه تنها به کاهش تنش‌ها کمک میکند، بلکه اعتمادبه‌نفس کودک را تقویت می‌نماید. مهم‌ترین نکته، حفظ آرامش، ایجاد محیطی ساختاریافته و همکاری نزدیک با درمانگران است. همانطور که ضرب‌المثل می‌گوید: «خشت اول گر نهد معمار کج، تا ثریا می‌رود دیوار کج»؛ پایه‌ریزی رفتار صحیح از سوی والدین، سنگ بنای موفقیت در درمان بیش فعالی در کودکان است.
در ادامه، برخی اشتباهات رایج والدین که میتواند مسیر درمان را مختل کند، در جدول زیر آورده شده است:
اشتباهات رایج والدین در درمان بیش فعالی کودکان
| عدم ثبات در قوانین | تغییر مداوم حد و مرزها یا پاداش‌ها، کودک را سردرگم میکند |
| استفاده از تنبیه‌های شدید | تنبیه فیزیکی یا تحقیر، اضطراب کودک را افزایش داده و رفتارهای منفی را تشدید میکند |
| نادیده گرفتن نقاط قوت کودک | تمرکز صرف روی مشکلات، باعث کاهش عزت نفس و ایجاد احساس ناتوانی در کودک می‌شود. |
| عدم همکاری با متخصصان | خوددرمانی یا قطع دارو بدون مشورت پزشک، روند بهبود را کند یا متوقف میکند |
| انتظارات غیرواقع‌بینانه | انتظار تغییر سریع یا کامل، فشار مضاعف بر کودک و خانواده وارد میکند |
| مقایسه کودک با دیگران | این کار باعث ایجاد حس حقارت و کاهش انگیزه کودک برای تغییر رفتار می‌شود |
نکته :
والدین با آگاهی از این اشتباهات و جایگزینی آن‌ها با روش‌های مثبت (مانند تشویق، گوش دادن فعال و تقسیم وظایف به بخشهای کوچک)، میتوانند نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی کودک و موفقیت درمان ایفا کنند.
بهترین زمان برای شروع درمان بیشفعالی
اگر فرزندتان نشانه‌هایی مانند بی‌قراری شدید، مشکل در تمرکز یا رفتارهای ناگهانی بدون فکر دارد، بدانید: شروع درمان قبل از ۷ سالگی (دوره پیش‌دبستانی یا کلاس اول) بیشترین تأثیر را دارد. چرا؟
1- مغز کودک انعطاف‌پذیرتر است.
2- جلوگیری از مشکلات ثانویه مثل افت تحصیلی، کم‌بودن اعتمادبه‌نفس یا اضطراب.
چرا درمان زودهنگام اینقدر مهم است؟
| اگر زود شروع کنید | اگر به تاخیر بیندازید |
|---|---|
| مهارت های خودکنترلی را سریع تر یاد می گیرد | مشکلات تحصیلی و اجتماعی تشدید می شوند |
| رفتار درمانی نتیجه بهتری دارد | احتمال بروز پرخاشگری یا اضطراب افزایش می یابد |
| خانواده سریع تر به آرامش می رسد | فشار روانی بر کودک و خانواده بیشتر می شود |
عوارض درمان بیش فعالی در کودکان با دارو
داروهای محرک مانند ریتالین یا آدرال، از رایج‌ترین روش‌ها برای درمان بیش فعالی در کودکان هستند. این داروها با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی، تمرکز را افزایش و بی‌قراری را کاهش می‌دهند. با این حال، مانند هر درمانی، استفاده از دارو ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد که آگاهی از آن‌ها برای خانواده‌ها ضروری است. این موضوع به ویژه در درمان بیش فعالی در کودکان اهمیت دوچندان پیدا میکند.
شایع‌ترین عوارض داروهای بیشفعالی شامل کاهش اشتها، مشکلات خواب، سردرد یا تحریک‌پذیری است. برخی کودکان نیز ممکن است افزایش ضربان قلب یا کاهش وزن موقت را تجربه کنند. البته شدت این عوارض در افراد مختلف متفاوت است و معمولاً با تنظیم دوز دارو زیر نظر پزشک قابل کنترل می‌باشد. همانطور که ضرب‌المثل فارسی می‌گوید: «از هر دست بدهی، از همان دست می‌گیری»؛ داروها اگرچه مفیدند، اما نیازمند تعادل و نظارت دقیق هستند.
مطالب مرتبط : مشکلات یادگیری در کودکان
والدین باید به تغییرات رفتاری یا جسمی کودک پس از شروع دارو توجه کنند. مثلاً کاهش اشتها ممکن است به سوءتغذیه منجر شود، یا بی‌خوابی باعث خستگی و افت عملکرد تحصیلی گردد. در موارد نادر، عوارضی مانند تیک عصبی یا تغییرات خلق نیز گزارش شده است. با این حال، قطع خودسرانه دارو بدون مشورت پزشک، میتواند علائم اختلال را تشدید کند.
برای کاهش عوارض، توصیه می‌شود داروها همراه با غذا مصرف شوند، فعالیت فیزیکی کودک افزایش یابد و زمان مصرف با مشورت پزشک تنظیم گردد. ترکیب دارودرمانی با روش‌های غیردارویی مانند رفتاردرمانی نیز نتایج بهتری دارد. در نهایت، تصمیم‌گیری درباره مصرف دارو باید با در نظر گرفتن مزایا و معایب آن، و بر اساس شرایط خاص هر کودک انجام شود. به یاد داشته باشید که درمان بیش فعالی در کودکان یک فرایند شخصی‌سازی شده است و همکاری والدین با تیم درمانی، کلید موفقیت آن می‌باشد.
درمان بیش فعالی در کودکان 3 ساله
تشخیص و درمان بیش فعالی در کودکان سه ساله نیز به دقت و حساسیت ویژه‌این نیاز دارد. در این سن، رفتارهایی مانند بی‌قراری شدید، عدم توانایی در بازی آرام یا واکنش‌های تکانشی ممکن است نشانه‌های اولیه این اختلال باشند. با این همه، تشخیص قطعی ADHD در این سنین مشکل است، چرا که برخی از این رفتارها در روند طبیعی رشد نیز دیده می‌شوند. با این وجود، مداخله زودهنگام میتواند از تشدید مشکلات در سال‌های بعد جلوگیری کند و نقش کلیدی در درمان بیش فعالی در کودکان ایفا نماید.
درمان کودکان ۳ ساله معمولاً بر روش‌های غیردارویی اصرار دارد. رفتاردرمانی با همراهی والدین، اصلی‌ترین راهکار به شمار می رود. ایجاد یک برنامه روزانه منظم برای خواب، غذا خوردن و بازی، به کودک کمک میکند تا احساس امنیت و آرامش بیشتری داشته باشد. استفاده از بازیهای ساده و هدفمند برای تقویت تمرکز، مانند پازل‌های بزرگ یا نقاشی با انگشت، نیز بسیار مؤثر است. همانطور که قدیمی ها می گویند: «درخت را در جوانی باید راست کرد»؛ آموزش مهارت‌های خودکنترلی از همان سال‌های اولیه، پایه‌ای محکم برای آینده کودک می‌سازد.
والدین باید از تنبیه‌های سختگیرانه یا مقایسه کودک با همسالان خودداری کنند. به جای آن، تشویق رفتارهای مثبت (مثل نشستن آرام هنگام قصه گویی) با عباراتی مانند «آفرین که امروز خیلی خوب گوش کردی!» انگیزه کودک را افزایش می‌دهد. در برخی موارد، کاردرمانی یا بازی‌درمانی زیر نظر متخصص نیز توصیه می‌شود.
اگرچه دارودرمانی در این سنین به ندرت استفاده می‌شود، اما در صورت نیاز، پزشک ممکن است با احتیاط و پس از ارزیابی دقیق، داروهای بسیار کم دوز تجویز کند. خانواده‌ها باید توجه داشته باشند که بهبودی نیاز به زمان دارد و همراهی مداوم آن‌ها با درمانگران، کلید موفقیت در درمان بیش فعالی در کودکان است.
سوالات متداول برای درمان بیش فعالی کودکان
❓ چه بازیهای خلاقانه دیگری به جز پازل و نقاشی میتواند تمرکز کودکان بیشفعال را افزایش دهد؟
بازی با لگو، ساخت مجسمه با خمیر بازی، یا فعالیتهای مرتبط با طبقهبندی اشیا بر اساس رنگ و شکل، میتواند هماهنگی چشم و دست و تمرکز را تقویت کند. استفاده از اسباببازیهای ساختنی نیز به مدیریت انرژی و افزایش صبر کمک میکند.
❓ نقش مدرسه در حمایت از والدین برای مدیریت بیشفعالی کودک چیست؟
معلمان میتوانند با ایجاد فضای بدون حواسپرتی، تقسیم تکالیف به بخشهای کوچکتر و استفاده از سیستم پاداش، به کودک کمک کنند. همکاری مدرسه با روانشناس و ارائه بازخورد منظم به والدین نیز مؤثر است.
❓ آیا اختلالات خواب ناشی از داروهای بیشفعالی میتواند با روش‌های طبیعی بهبود یابد؟
بله، تنظیم دمای اتاق، کاهش نور آبی قبل از خواب و استفاده از دمنوش‌های گیاهی مانند بابونه (تحت نظر پزشک) میتواند کیفیت خواب را افزایش دهد. تمرینات آرامش‌بخش مانند یوگای کودکان نیز مفید است.
دیدگاهی ثبت نشده است