پرخاشگری یکی از حالات هیجانی است که در همه انسان‌ها وجود داشته و حالتی کاملا غریزی است. بسیاری گمان می‌کنند که پرخاشگری حالتی کاملا منفی است اما اینطور نیست. در صورتی که پرخاشگری به شیوه‌ای سازنده در انسان‌ها شناخته و حل شود این هیجان آسیبی به کسی یا چیزی وارد نخواهد کرد. به همین دلیل ما در این مقاله قصد داریم تا پرخاشگری کودکان زیر سه سال را بررسی کنیم.
فهرست مطالب
ویژگی‌های کودکان زیر سه سال
برای اینکه علت پرخاشگری کودکان زیر 3 سال را بررسی کنیم بهتر است ابتدا در مورد ویژگی های مختلف کودکان در این سن اطلاعتی داشته باشیم.
کودکان در این سن، ویژگی‌های خاصی دارند که می‌توان به شرح زیر اشاره کرد:
✔️ تقویت تخیل و مهارت‌های زبانی: کودکان در این سن، تخیل خود را تقویت می‌کنند و با کلمات جدید آشنا می‌شوند. آنها نیز یاد می‌گیرند که چگونه با دیگران ارتباط برقرار کنند.
✔️ کنترل احساسات و تشخیص درست و غلط: در این سن، کودکان سعی می‌کنند احساسات خود را کنترل کنند و تشخیص درست و غلط را بفهمند.
✔️ نشان دادن مهارت‌های خود: کودکان در این سن، مهارت‌های خود را نشان می‌دهند و شما متوجه می‌شوید کودکتان چه مهارت‌هایی دارد.
✔️ یادگیری از طریق مشاهده و روش‌های عینی: کودکان زیر 3 سال به وسیله مشاهده و تجربه عینی از دنیای پیرامون خود یادگیری می‌کنند. این شامل ویژگی‌های شناختی کودک است، که با استفاده از تجسم و تجربه‌های ملموس زیادی را فرا می‌گیرند.
با توجه به این ویژگی‌ها در زمینه پرخاشگری کودکان زیر سه سال، می‌توانید به بهبود و توسعه کودک خود در این دوران اهمیت بدهید.
ویژگی های هیجانی
در این سن، کودکان برای استوار کردن روابط عاطفی با مادر خود تلاش می‌کنند. آنها امنیت خود را در هر مکان با حضور مادر حفظ می‌کنند و سعی می‌کنند کیفیت ارتباط خود با مادر را بهبود ببخشند. با توجه به این ویژگی، اهمیت دارد که فضای مناسبی برای بازی کودکان فراهم شود تا آنها زیر نظر و مراقبت مادر، محیط پیرامون خود را کشف کنند. در این سن، داشتن یک فضای امن برای بازی‌های انفرادی کودکان، برای رشد و تقویت استعداد کودکان بسیار مؤثرتر و کارآمدتر از محیط‌های اجتماعی است.
ویژگی های اجتماعی
کودکان تا قبل از سن 3 سالگی، بیشتر رفتارهای انفرادی و خودمحور را نشان می‌دهند و فرایند اجتماعی شدن آنها از سن 3 سالگی به بعد آغاز می‌شود. بنابراین، برای تعاملات اجتماعی کودک و آشنایی با محیط‌های اجتماعی، بهتر است از سن 3 سالگی به بعد اقدام نمایید.
به مرور زمان و نزدیک شدن کودک به سن 3 سالگی، خواهید دید که علاقه او به بازی با همسالانش بیشتر می‌شود و او ترجیح می‌دهد با همسالان خود بازی کند تا با کودکانی که کمتر از او سن دارند. همچنین، در این سن، کودک دوست ندارد به او به عنوان “بچه” اشاره شود و بازی با کودکان کوچکتر از خود را مورد علاقه قرار نمی‌دهد.
در موضوع پرخاشگری کودکان زیر سه سال، کودک زمانی که احساس ناامنی می‌کند یا از چیزی می‌ترسد، دوست دارد در آغوش گرفته شود یا وقتی ناراحت می‌شود، می‌خواهد مورد نوازش قرار گیرد. ولی گاهی کودک نیز تظاهر به استقلال می‌کند، این وضعیت که با بالارفتن سنش بیشتر مشاهده می‌شود.
کودکان در این سن قادر به درک صحیح زمان نیستند و برای آنها مفهوم زمان مبهم است. برای مثال، آنها می‌توانند اختلاف بین روز و شب را درک کنند، اما ممکن است درک درستی از مفاهیم “دیروز” و “فردا” نداشته باشند یا حتی پیش می‌آید که خواب عصر را با خواب شب جابجا کنند. با این حال، آنها می‌توانند مفهوم فصل‌های سرد و گرم را درک کنند.
از مهم‌ترین دلایل پرخاشگری کودکان زیر 3 سال
کودکانی که حدود 1 ساله یا بیشتر هستند و هنوز قدرت صحبت کردن درستی ندارند و نمی‌توانند خواسته‌ها و احساسات خود را به طور واضح بیان کنند، در موقعیت‌های پیچیده قرار می‌گیرند. گاهی اوقات والدین نمی‌توانند منظور کودک را درک کنند و نیازهای کودک برآورده نمی‌شود، کودک عصبانی می‌شود و رفتار پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهد. در ادامه، به نمونه‌ای از علل پرخاشگری کودکان زیر سه سال پرداخته می‌شود:
✔️ احساس نیاز به توجه بیشتر: کودک در دوره‌ای از رشد خود قرار دارد که به مراقبت و توجه بسیار زیاد والدین نیازمند است. هنگامی که والدین به اندازه کافی توجه نمی‌کنند و نیازهای کودک را برآورده نمی‌کنند، کودک ممکن است به صورت پرخاشگرانه و برای جلب توجه اقدام کند.
✔️ عدم امنیت و محیط ناپایدار: کودک در این سن به محیطی امن برای رشد و گسترش خود نیاز دارد. هنگامی که کودک به دلیل محیط ناپایداری و عدم امنیت احساس نمی‌کند، این موضوع می‌تواند منجر به پرخاشگری در رفتار کودک شود.
✔️ ایجاد تنش و فشار در خانواده: تنش‌ها و فشارهای خانوادگی می‌توانند اثرات منفی بر روی روند رشد کودکان داشته باشند. وقتی که کودک متوجه تنش‌های خانوادگی می‌شود و این تنش‌ها بر تعاملات والدین تأثیر می‌گذارند، ممکن است به صورت پرخاشگرانه و نشانه‌ای از ایجاد تنش و فشار عمل کند.
✔️ عدم برآورده شدن نیازهای اساسی: کودک در این سن به نیازهای اساسی مانند غذا، خواب، تغذیه مناسب، اندازه‌گیری صحیح، حفظ روتین و غیره نیاز دارد. هرگونه عدم برآورده شدن این نیازها می‌تواند به پرخاشگری کودک منتهی شود. با شناسایی این علل و ارائه برخورد مناسب، می‌توان مشکل پرخاشگری کودک را بهبود بخشید.
وجود تنش هایی در محیط خانه مثل دعوای والدین ،اضطراب پدر و مادر و تنش‌هایی که به هر دلیلی در خانه به وجود می‌آید به طور مستقیم یا غیر مستقیم روی کودک تاثیر می‌گذارد و کودک را تحریک پذیر می‌کند و همین مسائل باعث بروز رفتار های پرخاشگرانه در کودک می شود،که والدین باید در صدد به حداقل رساندن این مسائل باشند.
✔️ عدم پاسخگویی به نیازهای کودک: همانطور که در بالا اشاره کردیم یکی از علت های اصلی پرخاشگری کودکان زیر سه سال عدم ارضای نیاز های اوست .کودکان زیر 3 سال نیاز های زیادی دارند مثل :نیاز به تغذیه ،محبت،نوازش،احساس امنیت،توجه والدین ،در آغوش گرفته شدن توسط والدین و … که هر کدام از این نیاز ها نادیده گرفته شود می‌تواند زمینه ساز پرخاشگری کودک باشد.
✔️ الگوپذیری از والدین: شما والدین عزیز الگوهای کودکان خود هستید و کودکان از رفتار شما می آموزند و تکرار می کنند.علاوه بر الگو بودن والدین احساسات و رفتار شما به صورت ژنتیک نیز به کودکتان منتقل می شود. بنابراین اگر والدین خشن و عصبانی باشند کودک نیز این رفتار را تقلید خواهد کرد و همچنین این خشم و عصبانیت را از طریق ژنتیک نیز به کودک منتقل می کنید.
والدین خشن و عصبی اولین الگوها برای فرزند خود هستند و بروز این رفتار سبب تقلید در کودکان خواهد شد. والدین نه تنها از طریق الگو شدن بلکه از طریق ژنتیک خود، خشم و پرخاشگری را به کودکانشان منتقل می‌کنند. پس قابل انتظار است که والدین پرخاشگر، کودکان پرخاشگر داشته باشند.
✔️ جلب توجه والدین: اگر به کودکتان بی توجه باشید او برای جلب توجه شما دست به هر کاری می زند، و یکی از آن راهکار ها پرخاشگری است که کودک با پرخاشگری توجه والدین را به خود جلب می کند تا نیاز او را پاسخ دهند. مسلما زمانیکه کودک دست به پرخاشگری می زند شما برای کاهش دادن واکنش رفتاری او سعی می‌کنید تا همه چیز را برایش فراهم کنید. به مرور زمان کودک به این رفتار عادت کرده و از پرخاشگری در راستای جلب توجه و براورده سازی نیازها اشتفاده می‌کند
برخورد صحیح والدین با پرخاشگری کودکان زیر سه سال
در برخورد با پرخاشگری کودکان زیر سه سال سریع عکس العمل نشان دهید ر طی دو سال اول زندگی کودک، توجه فوری به نیازهای او بسیار حائز اهمیت است، زیرا وقتی شما به سرعت نیازهای کودک را برطرف می‌کنید، او احساس امنیت بیشتری خواهد داشت. اگر کودک رفتاری تهاجمی و خشن از خود نشان دهد و سعی کند به کودک دیگری آسیب بزند، شما باید بلافاصله واکنش نشان داده و او را از همان لحظه جدا کنید. سپس سعی کنید او را آرام کنید و به آرامی با او صحبت کنید، و توضیح دهید که به هیچ وجه نباید به دیگران آسیب برساند. حتی چند ثانیه برای او کافی است تا بفهمد که شما با رفتار تهاجمی او مخالف هستید.
حتماً به هیچ وجه با عصبانیت و خشم به کودک برخورد نکنید. او را تهدید نکنید، صدا بلند نکنید یا به او برچسب‌های منفی بچسبانید. در واقع، رفتار شما نشان می‌دهد که در مواجهه با عصبانیت، چگونه رفتار کند. به جای آن، با آرامش و کنترل خود صحبت کنید و به او آموزش دهید که در مواجهه با عصبانیت، خود را کنترل کند و با آرامش رفتار نماید.
1- برنامه ی یکسان و محکمی داشته باشید
اگر در هنگام رفتارهای تهاجمی کودک، او را از بازی منع می‌کنید، بهتر است همین رفتار را ادامه دهید و در برابر رفتارهای ناپسند کودک، رفتارتان را تغییر ندهید. حتی اگر کودکتان شما را نادیده بگیرد، باز هم به آرامی او را از بازی منع کنید و با صبر و آرامش توضیح دهید که اگر این رفتار را تکرار کند، همچنان از بازی منع خواهد شد.
هنگامی که به رفتارهای پرخاشگرانه و تهاجمی کودکتان عکس‌العمل قاطعی نشان می‌دهید، کودک شما قوانین و محدودیت‌ها را درک می‌کند و متوجه می‌شود که هر رفتاری پیامدی دارد. به این ترتیب، کودک شرطی می‌شود و یاد می‌گیرد که رفتارهایش چه نتایجی برایش دارد.
2- با کودک درباره احساساتش حرف بزنید
در راستای کاهش پرخاشگری کودکان زیر سه سال بهتر است بعد از آرام کردن کودک و جدا کردن او از دعوا، از او بپرسید که آیا می‌داند چرا عصبانی شده است یا کدام رفتار دوستش او را عصبانی کرده است. به او بگویید که متوجه احساساتش می‌شوید و به او حق می‌دهید که عصبانی شود، اما اجازه نمی‌دهید بزند یا عصبانیتش را به صورت خشونت آمیز بروز دهد. به او یاد دهید که هنگامی که عصبانی است، رفتارهای دیگری که آرامش را حفظ کند را انتخاب کند. مثلاً می‌تواند از بزرگترها کمک بخواهد تا مشکل را حل کنند، به توپ لگد بزند یا به بالشت مشت بزند یا به دوستش با آرامش بگوید که از او عصبانی است و دیگر نمی‌تواند به بازی ادامه دهد.
نکات مهم در کاهش پرخاشگری کودکان زیر 3 سال
از تنبیه بدنی اجتناب کنید ؛ زیرا علاوه بر اینکه مشکل را حل نمی‌کند، تأثیرات منفی بر روان کودک دارد.
سعی کنید با کمک مشاوران، تنش‌ها و استرس‌های محیط خانه را کاهش دهید تا کودک احساس امنیت و آرامش کند.
به نیازهای کودک به‌موقع توجه کنید.
به یاد داشته باشید که کودک از شما الگو می‌گیرد، بنابراین سعی کنید الگویی مطلوب برای او باشید.
اسباب‌بازی‌های مفید برای کاهش پرخاشگری
اسباب بازی‌هایی وجود دارند که می‌توانند به کنترل خشم و کاهش استرس و پرخاشگری کودکان زیر سه سال کمک کنند.
خمیر اسلایم: این وسیله سبب بروز خلاقیت کودک و سرگرم کردن او می‌شود.
عروسک‌های بادی: این عروسک‌ها به دلیل دارا بودن خاصیت ارتجاعی برای گاز گرفتن و یا تخلیه انرژی کودک مناسب هستند. خمیر بازی؛لگو ها، دومینو و حتی نقاشی کشیدن از دیگر ابزارهای مفید برای کاهش خشم در کودکان هستند.
