ترس از دست دادن یا اختلال اضطراب جدایی، حس متداولی است که بسیاری از افراد در برابر آن قرار می‌گیرند، به خصوص در دوران کودکی که شناخت وابستگی و دلبستگی به والدین و شخصیت های مهم دیگر را یاد می‌گیرند. در این دوره، کودکان شاید بسیار آسان گریه کنند، چسبندگی نشان دهند و احساساتی نظیر خشم و عصبانیت بروز دهند که همگی مربوط به تجربه جدایی و ازدست دادن عزیزان شان می‌شوند.
ترس از جدا شدن عمدتاً در مواردی از جمله جدایی از والدین به منظور فراگیری در مهد کودک، شروع تجربه‌های اجتماعی در محیط پیش‌دبستانی یا اقدامات جدی‌تری نظیر جدایی والدین در اثر طلاق و … نمایان می‌شود. در همه این موارد، ناپایداری، اضطراب و همچنین خشم و جدایی همگی بخشی از واکنش‌های نرمال کودک به این تجربه‌ها محسوب می‌شوند.
اگر چنین تجربه‌ای در کودک شما بروز می‌کند، بهتر است به او کمک کنید تا با احساسات خود آشنا شود و راهکارهایی که می‌توانید برای افزایش اعتماد به نفس و توانایی خود در مواجهه با چرخه‌های زندگی استفاده کند، به او یاد دهید. به طور کلی، اطلاع از مراحل رشد کودکان و نیز برخورد با ترس از عزیزان می‌تواند به شما کمک کند تا از رفتارهای روانی نامناسب و اضطراب دائمی جلوگیری کنید و به بهبود رشد روانی و اجتماعی کودکتان کمک کنید.
فهرست مطالب
تعریف اختلال اضطراب جدایی
اختلال جدایی (Separation anxiety disorder) یکی از اختلالات اضطرابی است که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش پنجم (DSM-5) به آن اشاره شده است. این اختلال در درجه اول با ترس فرد از جدا شدن از افراد خاص مشخص می‌شود و معمولاً با ترس از ترک کردن خانه و جدا شدن از فردی خاصی نظیر والدین یا مراقب نزدیک همراه است. علائم اختلال جدایی به میزانی در سن و سطح رشد فرد باید بیش از حد انتظار باشد تا برای تشخیص این اختلال کافی باشد.
Separation anxiety disorder در حدود ۸ تا ۱۲ ماه بعد از تولد نوزاد شروع می‌شود و به طور معمول تا دو سالگی کودک ناپدید می‌شود.
اختلال اضطراب جدایییا SAD یکی دیگر از نوع اختلالات اضطرابی است که در کودکان با شیوع ۳ تا ۴ درصد روبرو است. این اختلال می‌تواند در بزرگسالان نیز ایجاد شود و ممکن است منجر به مشکلات قابل توجهی در خارج از خانه یا رفتن به محل کار شود. با این حال، درمان مناسب این اختلال می‌تواند به بیمار کمک کند تا مشکلات خود را کاهش دهد.
همچنین در بزرگسالان، حدود یک سوم کودکانی که دچار اختلال اضطراب جدا شدن هستند، در زمان بزرگسالی با علائمی از بیماری روانی دیگر نظیر اختلال اضطراب عمومی (GAD) یا اختلال وسواسی‌اجباری (OCD) تشخیص داده می‌شوند.
مقالات مرتبط : معرفی اختلال حمله پانیک علائم آن و راه های درمان
اختلال اضطراب جدایی در کودکان
وابستگی و ترس از دست دادن در سنین ابتدایی زندگی کودکان بسیار طبیعی است و برای رشد اجتماعی و احساس امنیت در این دوره‌ها بسیار مهم است. با این حال، در مواردی که این ترس و وابستگی به مرور زمان کاهش پیدا نمی‌کند و به اندازه کافی شدید است که به حیات روزمره کودک والدین و خودشان مزاحمت می‌کند، نیاز به درمان و مراقبت‌های پزشکی می‌باشد.
تشخیص اختلال Separation anxiety disorder، در حالت عادی باید در دوران شروع تحصیل کودک تقریبا حدود ۵-۶ سالگی، آشکار شود. در صورت ادامه داشتن این ترس و اضطراب، ممکن است منجر به شرایطی مانند نتوانستن کودک از خانه جدا شود، اختلال در تمرکز در مدرسه و شروع دیرهنگام تحصیلات، اختلال در دوستیابی با همسالان، اختلال در اجتماع و انجام فعالیت‌های اجتماعی، و حتی افزایش خطر بروز اختلالات روانی دیگر مانند اختلال اضطراب عمومی و افسردگی شدید شود.
بنابراین، والدین بهتر است هرگونه تغییرات دائمی در رفتار، واکنش، یا احساسات کودک خود که ناشی از ترس و اختلال اضطراب جدایی است را به صورت جدی بگیرند و با یک متخصص بهداشت روانی مشورت کنند.
نکته قابل توجه برای والدین
این اختلال در کودکان در صورت عدم درمان ممکن است تا بزرگسالی نیز با کودک همراه باشد و به طور قابل توجهی زندگی او را تحت تاثیر قرار دهد. عدم درمان این اختلال، می‌تواند باعث تشدید علائم و ایجاد مشکلاتی نظیر کاهش عملکرد در مدرسه، ایجاد مشکلات در روابط اجتماعی و افزایش احتمال بروز اختلالات روانی دیگر شود.
همچنین به عنوان یک اختلال روانی دیگر، رویکردهایی که در استقلال و جدایی کودک از والدین تاثیر زیادی دارند، ممکن است به طور قابل توجهی بر اساس فرهنگ محل زندگی کودک بررسی شود. در بعضی فرهنگ‌ها کودکان به مرور زمان باید به صورت طبیعی، از والدین جدا شوند و استقلال بیشتری را تجربه کنند، اما در بعضی دیگر از فرهنگ‌ها وابستگی بیشتری به والدین و تجربه جدایی دیرتر رخ می‌دهد. به هر حال، تشخیص صحیح و درمان مناسب اختلال Separation anxiety disorder باید بر اساس نیاز و شرایط بهترین برای مراقبت از کودک در نظر گرفته شود.
بیشترین شیوع این اختلال در کودکان در سنین ۱۰ تا ۱۸ ماهگی است و معمولاً تا سن سه سالگی کودک متمرکز بر وابستگی به والدین است که ممکن است باعث ناراحتی و ترس غیرطبیعی در صورت جدایی بشود. با این حال، این اضطراب باید در طی زمان کاهش پیدا کرده و به مرور بهبود یابد. اگر این اضطراب همچنان بالا بماند یا به سمت تشدید رفتارهای غیرطبیعی کودک پیش رود، بهتر است که والدین به مشاور و روانشناس کودک مراجعه کنند تا بتوانند نشانه‌های اختلال اضطراب را به خوبی بررسی کنند و راه حل مناسبی برای بهبود حال و رفتار کودک پیدا کنند.
علائم اختلال اضطراب جدایی در کودکان
اختلال اضطراب جدایی در کودکان دارای علائم و نشانه‌هایی است که والدین باید در صورت مشاهده آن برای تشخیص به‌موقع و درمان به روانشناس کودک مراجعه کنند. این مشکل، معمولاً با ترس از جدایی از والدین، گریه و اضطراب همراه است و در بعضی موارد ممکن است با امتناع از رفتن به مدرسه و دردهای فیزیکی مانند سردرد و دل درد همراه باشد.
به عنوان والدین، باید به این نکته توجه کرد که برخی از این نشانه‌ها ممکن است برای یک مدت کوتاه پس از جدایی از والدین ظاهر شوند ولی اگر به مرور زمان این نشانه‌ها بیشتر، واضح تر و دراز مدت بود، احتمالاً بهتر است که به یک روانشناس کودک مراجعه کنید و وضعیت کودک را مورد بررسی قرار دهید. همچنین، اگر به هر دلیلی از رفتن به مدرسه امتناع کرد، متخصصین مربوطه را دیدار نمایید تا بتوانند به این مشکل پی ببرند و نتیجه بهتری را در پی خواهید داشت.
منشا و سرچشمه اختلال اختلال اضطراب جدایی در کودکان
در Separation anxiety disorder در کودکان، بچه‌ها معمولاً بیشتر از اینکه از امور خود راحت شوند، به والدین و دیگر افراد نزدیک به خود وابسته هستند. در نتیجه، اگر این وابستگی پایدار نباشد، کودکان ممکن است احساس ناامنی و دلهره برایشان ایجاد شود. عوامل دیگری مانند تجربه ترسناک یا رویدادهای استرس زا نیز می‌توانند باعث بروز اختلال Separation anxiety disorder در کودکان شوند. همچنین، والدینی که بیش از حد محافظه کار هستند و به طور نسبی کودکانشان را از مسئولیت‌های طبیعی خود برای رسیدگی به مشکلات مختلف محروم می‌کنند، می‌توانند باعث بروز Separation anxiety disorder در کودکان خود شوند.
سابقه خانوادگی
در واقع، سابقه خانوادگی می‌تواند یکی از عوامل مؤثر در بروز اختلال اضطراب جدایی باشد. به طور خاص، تحقیقات نشان داده است که خانوادگان کسانی که اختلال اضطرابی دارند، بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به این اختلال هستند. همچنین، برخی تحقیقات نشان داده‌اند که ژنتیک نیز می‌تواند نقشی در ابتلا به اختلال Separation anxiety disorder داشته باشد. به هر حال، باید توجه داشت که همیشه سابقه خانوادگی در بروز هرگونه بیماری و اختلال روانی مفید نیست و دیگر عوامل نیز ممکن است بر بروز این اختلال تأثیر داشته باشند.
دلبستگی نا ایمن
دلبستگی ناامن به والدین یا سایر بزرگسالان نزدیک، یکی از عوامل مؤثر در بروز اختلال Separation anxiety disorder است. کودکانی که دلبستگی ناامن دارند، ممکن است برای ارضای نیازهای عاطفی‌شان به والدین و بزرگسالان نزدیک خود وابسته شوند. به‌طور خاص، وقتی کودکان در معرض دوری از والدین یا بزرگسالان قرار می‌گیرند، این موضوع می‌تواند برایشان ترسناک و ناامن باشد و انتظار داشته باشیم که این ترس همراه با احساسات دلگیری و رویارویی با مشکلات اجتماعی و ترس از جدایی و خسارت بیشتر ادامه داشته باشد. علاوه بر این، اختلالات اضطرابی دیگر هم می‌توانند همراه با اختلال Separation anxiety disorder در کودکان مشاهده شوند، به‌طوری که اضطراب پانیک، فوبیا و اختلال اضطراب جدایی می‌توانند باعث بروز این اختلال در کودکان شوند. همچنین، اختلال وسواس فکری-عملی و افسردگی نیز می‌تواند باعث بروز اختلال Separation anxiety disorder در کودکان شود.
روش‌های درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان
درمان اختلال اضطراب جدایی بهترین نتایج را از طریق انجام مداخلات روانشناختی، روان‌پزشکی، مداخلات خانوادگی و مدرسه ای می‌تواند به دست آورد. هدف از این درمان‌ها، کمک به کودک برای کاهش نگرانی‌های اضطرابی و تسهیل در برقراری ارتباط با دیگران به‌طوری که بتوانند در محیط اجتماعی به خوبی فعالیت کنند، می‌باشد.
روان‌درمانی افراد مبتلا به این اختلال شامل روش‌هایی مانند روش‌های شناختی-رفتاری، روش پایه فردی، روش‌های خانوادگی و روش‌های پایه گروهی می‌باشد. این روش‌ها می‌توانند شامل درمان‌های تکراری و طولانی مدت باشند و می‌توانند ترکیبی از درمان دارویی و روانشناختی نیز باشند. بنابراین، درمان اختلال Separation anxiety disorder بهتر در چارچوبی سیستمی و گروهی با اعمال چندین روش و مداخلات مختلف میسر است.
به تعویق انداختن درمان اختلال Separation anxiety disorder در کودکان، می‌تواند به شدت تأثیرگذار باشد و مشکلاتی را در زندگی کودکان به وجود آورد. یکی از این مشکلات، کاهش احساس اطمینان و اعتماد به نفس کودکان است، که باعث می‌شود که ارتباط آنها با همسالان و سایر افراد در بیرون از خانواده ضعیف شود. علاوه بر این، به تعویق انداختن درمان این اختلال می‌تواند موجب رشد سریع پدیده‌های اضطراب و ناامنی در کودک شود و به افزایش اختلال روحی و رفتاری آنها منتهی شود. Separation anxiety disorder درمان نشده می‌تواند به مرور زمان به افسردگی منجر شود و کودک را از شرکت در فعالیت‌های روزمره دور نگه دارد. همچنین، اگر کودک احساس کند که راهی برای کاهش این اضطراب وجود ندارد، ممکن است افکار آسیب به خود داشته باشد که می‌توانند به وضعیت اختلال را تشدید و درمان او را سخت‌تر کند. بنابراین، بهترین راه برای تشخیص و درمان این اختلال، هماهنگی مداوم با متخصصان روانشناسی و مشاوره است.
مداخلات فردی
در درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان، انجام مداخلات فردی از مهمترین مراحل درمان است. این درمان‌ها باید با همکاری و هماهنگی نزدیکان و خانواده‌های کودک صورت بگیرد. درمان‌های روانشناختی شناختی-رفتاری می‌توانند کودک را به یادگیری مهارت‌هایی برای مقابله با اضطراب کمک کرده، با افراد دیگر رابطه مثبت برقرار کنند و احساس اعتماد به نفس بیشتری کسب کنند.
راهنمایی گرفتن
همچنین، درمان اختلال Separation anxiety disorder شامل راهنمایی والدین برای مدیریت این اختلال نیز است. والدین ممکن است نیاز داشته باشند تا روش‌هایی را برای کمک به فرزندشان به درک این اضطراب یاد بگیرند و با سایر فرایندهای مربوط به درمان فرزندشان شناور باشند.
مداخلات دارویی
استفاده از مداخلات دارویی نیز می‌تواند به کاهش علائم اضطراب در کودک کمک کند. معمولاً داروهای ضدافسردگی درمان دارویی برای کودکان با این اختلال استفاده می‌شوند. با این حال، استفاده از داروها باید توسط پزشک تجویز شود و تحت نظارت و پیگیری مستمر قرار بگیرد، زیرا ممکن است عوارض جانبی و ناخواسته دیگری داشته باشد.
گوش دهید
به احساسات فرزندتان گوش داده و خود را در مهربان و درک کردن او بهبود ببخشید. اما نباید در طی گوش دادن به نظر خودتان اشاره کنید، بلکه فقط به احساسات او گوش فرا دهید و به او اعتماد کنید که مسائل خود را با صداقت با شما در میان بگذارد.
در نهایت، در صورتی که این روش‌ها به کاهش Separation anxiety disorder فرزند شما منجر نشد، می‌توانید از خدمات یک روانشناس کودک بهره‌مند شوید. این کار به کودک کمک می‌کند تا با بهترین روش‌های نوین و موثر درمان شود.
شرکت کودک در فعالیت‌های مختلف
شرکت کودک در فعالیت‌های مختلف و تشویق او به فعالیت‌های جمعی و مشارکت در مدرسه شاید بتواند کمک کننده باشد. این فعالیت‌ها می‌توانند به کودک احساس خودبخشندگی و اعتماد به نفس بیشتری دهند و باعث کاهش سطح اضطراب و ترس او شوند.
در صورتی که کودک با وجود این تلاش‌ها به کاهش اضطراب خود نرسیده باشد، به نظر می‌رسد بهتر است از خدمات یک روانشناس کودک استفاده کنید که می‌تواند با ارائه تشخیص، دستورالعمل‌ها و تکنیک‌هایی برای کاهش اضطراب کودک کمک کند.
مقالات مرتبط : اختلال یادگیری در دانش آموزان، کودکان و بزرگسالان و راه های درمان موثر همراه با تمرین های مفید
اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان
درست است، ریشه اصلی اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان معمولاً در دوران کودکی آنها قرار می‌گیرد. در دوران کودکی، انواع تجربیات غیر طبیعی به صورت جدی‌تر تأثیر می‌گذارد و می‌تواند برای بزرگسالی های بعدی آنها انعکاس یابد.
در سنین پایین، کودکان به محض جدایی از والدینشان به شدت استرس دارند و این ترس و استرس به مرور زمان کاهش پیدا می‌کند. اما در بعضی از موارد، این ترس و استرس در سنین بالاتر همچنان وجود دارد و می‌تواند تلقی شود که بزرگسال در این مورد اختلال Separation anxiety disorder دارد.
برای تشخیص اختلال Separation anxiety disorder در بزرگسالان، می‌توان شدت ترس، نگرانی و استرس از جدایی را مورد بررسی قرار داد. همچنین، بررسی تجربیات گذشته و محیط و خانواده فرد نیز می‌تواند به شناخت بهتر این اختلال کمک کند. درمان اختلال Separation anxiety disorder به منظور بهبود وضعیت افراد مبتلا باید با مشاوره و درمان روانشناختی انجام شود.
اگر ترس و نگرانی از جدایی در بزرگسالان به حدی شدید شود که روند زندگی فرد را مختل کند و مانع از انجام فعالیت هایی مانند حضور در جمع، مراجعه به محیط‌هایی که ممکن است با جدایی و تنهایی همراه باشد، شود، می‌توان به اختلال Separation anxiety disorder در بزرگسالان اشاره کرد.
افراد مبتلا به این اختلال اغلب از اختلالاتی همچون وابستگی افراطی به دیگران، ترس از تنهایی و طرد شدن و بروز واکنش‌های نامناسب در مواجهه با جدایی رنج می‌برند. تاثیرات این اختلال می‌تواند بر روی روند زندگی فرد از جمله افزایش در میزان استرس، کاهش در کیفیت روابط اجتماعی، و کاهش عملکرد در محیط کار تاثیر بگذارد.
علائم اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان
یکی از نشانه‌های مهم و حائز اهمیت اختلال Separation anxiety disorder، وجود ترس است. این ترس و نگرانی می‌تواند مسائل مختلفی را پوشش دهد. برای مثال، ترس فرد به دلیل جدا شدن و دوری از خانواده، به عنوان یک جزء لاینفک از اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان بر شمرده می‌شود. در این حالت، فرد بر اثر ترس از جدا شدن و تنها ماندن، نگرانی‌ها و اضطراب‌های مکرری را تجربه می‌کند.
با توجه به اینکه ترس، یکی از دلایل اصلی و چشمگیر اختلال Separation anxiety disorder در بزرگسالان است، باید اذعان کرد که این ترس، به علت دلبستگی و وابستگی فرد به شخص یا افرادی خاص ایجاد می‌شود. نگرانی از دست دادن افرادی که فرد به آنها وابسته است، یکی از نشانه‌های بارز این اختلال است. در این حالت، فرد به دلیل ترس از مواجهه با نابودی یا فقدان افراد مورد علاقه و وابسته، از تجربه فشار و استرس شدید رنج می‌برد.
عدم تمایل فرد به خروج از خانه
نشانه‌های دیگری از اختلال Separation anxiety disorder، از جمله عدم تمایل فرد به خروج از خانه و رفتن به مکان‌های غیرآشنا، عدم علاقه به رفتن به خانه اقوام و آشنایان و همچنین به دلیل کنجکاوی و ترس از جدایی، خواب ناراحت کننده و بی‌خوابی هستند. باید توجه داشت که علاوه بر نشانه‌ها و علائم روحی و روانی، اختلال Separation anxiety disorder ممکن است با نشانه‌های جسمی و فیزیکی نیز همراه باشد.
بله، در صورت جدایی افرادی که فرد به آنها وابستگی عاطفی دارد، علائم جسمانی نیز ممکن است بروز پیدا کند. افراد مبتلا به اختلال Separation anxiety disorder ممکن است علائمی همچون درد قلب، سردرد، استفراغ، عطش شدید، لرزش، و حالت‌های تهوع و اضطراب فراوان را تجربه کنند. این علایم ممکن است در هنگام جدا شدن افراد مورد علاقه و وابسته همراه باشد و در بعضی موارد می‌تواند به شدت گله و شکایت شدید افراد منجر شود.
درمان اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان
در کل، راهکارهای درمانی اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان به دو دسته درمان متمرکز بر فرد و درمان متمرکز بر خانواده تقسیم می‌شوند. درمان متمرکز بر فرد شامل روش‌های روان درمانی، درمان شناختی-رفتاری و گروه درمانی است. باید به ذکر این نکته که تمامی این روش‌های درمانی بسته به شرایط هر فرد و با توجه به روش‌های مختلف می‌توانند در بازه گسترده‌ای از اختلالات Separation anxiety disorder مورد استفاده قرار گیرند.
تمامی این روش‌های درمانی، از یک اصل مشترک برای درمان اختلال Separation anxiety disorder استفاده می‌کنند. در تمامی این روش‌های درمانی، فرد مبتلا به اختلال Separation anxiety disorder قبل از هر چیز باید بتواند نگرانی‌ها، احساسات و افکار خود را با ارائه آن به متخصص درمان بیان کند. در این روش‌های درمانی به بیان مناسب برای چگونگی کنار آمدن با نگرانی‌ها، نوع برخورد و مواجه با ترس‌های خود و افزایش اعتماد به نفس کمک می‌شود. علاوه بر این، در روش درمان شناختی-رفتاری از ابزارهایی مانند شناسایی و ریشه یابی رفتارها و افکاری که اضطراب و نپرانی ایجاد می‌کنند شناسایی می‌شوند.
روانشناسانی که از روش درمان شناختی-رفتاری استفاده می‌کنند، اعتقاد دارند که نگرش‌های غلط، باورها و افکار نادرستی می‌توانند پشت پرده Separation anxiety disorder در بزرگسالان باشند. این نگرش‌ها و باورها ممکن است درباره خود فرد، دیگران و یا جهان به وجود بیایند و برای تغییر این باورها و نگرش‌ها از روش‌های مثل شناسایی و تغییر نگرش‌های نادرست به وجود می‌آیند.
آیا اختلال اضطراب جدایی با اضطراب جدایی تفاوت دارد ؟
اضطراب جدایی در واقع یک فاکتور طبیعی است که در نوزادان بروز می‌کند و با دلبستگی امن و رفتارهای مراقبتی از سوی والدین تسکین می‌یابد. بیشتر در سنین ۱۲ تا ۱۸ ماهگی رخ می‌دهد و به مرور زمان کاهش پیدا می‌کند.
از سوی دیگر، اختلال Separation anxiety disorder یک اختلال روانی است که به وسیله روانشناسی و درمان‌های روانی قابل درمان است. این اختلال معمولاً در سنین پیش دبستانی شروع می‌شود و می‌تواند به مشکلاتی مثل ناتوانی در برقراری روابط میان فرد و دیگران، مشکل در انجام فعالیت‌های روزمره و حتی مشکلات در تحصیل و کار منجر شود.
بنابراین اضطراب جدایی یک همراه رشد طبیعی است و نیازی به درمان ندارد، اما اختلال Separation anxiety disorder نیاز به درمان دارد، به خصوص اگر به مشکلات شدید برای فرد منجر شده باشد. درمان اختلال Separation anxiety disorder ممکن است شامل درمان‌های روانشناختی، داروهای ضد اضطراب و تغییرات در سبک زندگی فرد شامل ایجاد شبکه‌های حمایت اجتماعی و تمرین مداوم است. اختلال Separation anxiety disorder با چند اختلال روانی دیگر، همایندی یا Comorbidity دارد. به بیان دیگر، کودکانی که دچار اختلال Separation anxiety disorder می‌شوند، معمولاً به اختلالات دیگر روانی یا رفتاری همراه می‌شوند. برای مثال، بیشتر کودکان مبتلا به اختلال Separation anxiety disorder به اختلال بیش فعالی، اختلال دوقطبی، وحشت‌زدگی، افسردگی و دیگر اختلالات روانی-روحی گرفتار می‌شوند.
