روانشناسی کودک یا مشاور کودک یکی از گرایش‌هایی است که امروزه بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. از آن‌جایی که رشد و تربیت کودک در آینده یک جامعه اثرگذار است به همین دلیل باید با داشتن شناخت و اطلاعات کافی به تربیت آنها پرداخت. در این مقاله ما با بررسی اهداف و اهمیت روانشناسی کودک سعی می‌کنیم تا شناخت کاملی به شما ارائه دهیم؛ پس مطالعه این مقاله را از دست ندهید.
فهرست مطالب
روانشناسی کودک و نوجوان
روانشناسی کودک و نوجوان، شاخه‌ای از روانشناسی است که به بررسی عوامل درونی و خارجی مؤثر بر روی رشد و توسعه روانی کودکان و نوجوانان می‌پردازد. در واقع، روانشناسی کودکان و نوجوانان شامل مطالعه رفتار و شخصیت این گروه‌ها است و بهترین روش‌ها را برای ارتقای سلامتی روانی آنها به کار می‌گیرد.
به عنوان مثال، روانشناسی کودکان نقش مهمی در بررسی شیوع اختلال‌های رفتاری کودکان و درمان آنها با روش‌های مختلف نظیر روان درمانی، شناختی رفتاری، ورزشی و فرهنگی ایفا می‌کند. همچنین روانشناسی نوجوانان مورد مطالعه قرار می‌گیرد تا با تحلیل و ارزیابی رشد شخصیتی، مشکلات در محیط اجتماعی و خانوادگی نوجوانان و افزایش درصد خودکشی در این گروه، به درک بهتری از رشد شخصیتی آنان دست پیدا کنیم و راه‌هایی برای حل مشکلاتشان ارائه دهیم.
همچنین روانشناسان کودکان و نوجوانان ممکن است به دلیل باورهای غلطی که در خانواده‌ها و جامعه مشاهده می‌کنند، با مشکلاتی نظیر اضطراب، افسردگی، کم‌توجهی و پرخاشگری مواجه شوند. بررسی و درمان این مشکلات با توجه به سن، مشکلات کودکان و نوجوانان و مداخله در صورت نیاز، از موضوعات رایج در روانشناسی کودکان و نوجوانان است.
بنابراین، روانشناسی کودک و نوجوان علاوه بر پژوهش و بررسی شخصیت، یادگیری، برخورد با مشکلاتی که این گروه از جامعه با آن روبه‌رو می‌شود را مورد بررسی و درمان قرار می‌دهد.
مقالات مرتبط : پرخاشگری کودکان و راه کارهای درمان و کنترل آن
روانشناسی کودکان استثنایی
روانشناسی کودکان استثنایی فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی اختصاصی کودکان با ناتوانی‌های یادگیری یا عملکردی است. کودکان با ناتوانی‌های یادگیری مختلفی مانند اوتیسم، نارسایی توجه و عدم تمرکز ، کاهش توانایی‌های شناختی، اختلال های یادگیری مطالعه و نوشتاری و دردسرهایی مانند ناتوانی نوشتاری، اختلال های یادگیری و دیگر اختلالات روانی و رفتاری مشخص خاصی وجود دارند.
در روانشناسی کودک و کودکان استثنایی، این بررسی می‌شود که چه چیزهایی مانع رشد و توسعه صحیح کودکان می‌شود، این موضوع باعث شناسایی نیازهای روانی و اجتماعی این کودکان می‌شود تا با استفاده از روش‌های مطمئن و تست‌های معتبر این گروه‌ها را برای شرکت بهتر در محیط آموزشی و اجتماعی آماده کنیم. این بررسی نیازمند همکاری همه جانبه پدر و مادر، معلمان، مشاوران و روانشناسان است.
درمان روانشناختی، روان درمانی شناختی رفتاری ،آموزش تنظیم شناختی، آموزش رفتاری، مداخلات اجتماعی، مداخلات در خانواده و داروها می‌تواند در کنترل و مدیریت علائم و نشانه‌های بیشتری مانند ناتوانی‌های یادگیری و اختلالات رفتاری کودکان باشد.
با این حال، با توجه به تنوع بسیاری در نیازها و اختلالات کودکان استثنایی، نیاز به تحقیق بیشتر و بررسی هر گروه در حداکثر جزئیات احساس می‌شود تا بیشتر از نیازهای کودکان در سطح شخصیتی آگاه شویم.
رویکرد روانشناسی کودکان استثنایی
در روانشناسی کودکان استثنایی، از یک روش چندرویکردی برای مدیریت نیازهای کودکان استفاده می‌شود. این رویکرد، شامل تلاش برای شناخت دقیق علایم و نشانه‌های هر نوع ناتوانی و اختلال روانی و رفتاری، تشخیص نیازهای خاص کودکان، ارائه درمان فردی و گروهی و آموزش برای کار با مشکلات و نیازهای کودکان است.
به طور مثال، برای کودکان با اوتیسم، روش‌های درمانی مختلفی وجود دارد که شامل رویکردهای رفتاری، شناختی، درمان گفتاری، درمان حسی و درمان اجتماعی است. هدف از این روش‌ها، کمک به کودک در بهبود توانایی‌های ارتباطی، اجتماعی و شناختی، کاهش اختلالات رفتاری و حمایت از شادی است.
به طور کلی، روانشناسی کودکان استثنایی به عنوان یک زمینه تحقیقاتی و کاربردی مهم، به دلیل امکان پایش و کنترل بهبود و ارزیابی موثر عواقب بیماری‌های روانی و ناتوانی در کودکان، اهمیت خاصی دارد.
اهمیت روانشناسی کودک
روانشناسی کودکان چندین جنبه مهم دارای اهمیت دارد. این شاخه از روانشناسی به عنوان یکی از بهترین و موثرترین راه‌های کمک به کودکان برای کاهش مشکلات و افزایش کیفیت زندگی‌شان معرفی شده است.
اهمیت روانشناسی کودک به این دلیل مهم است که:
1. به کودکان در یادگیری راه‌های کنترل احساسات و برخورد با مشکلات زندگی کمک می‌کند: مشاور کودک بر روی کارکردهای شناختی، هیجانی و اجتماعی کودک تأکید می‌کند و به کودکان کمک می‌کند تا با مسائل خود بهتر روبه‌رو شوند و افرادی باشند که به راحتی با مشکلات زندگی کنار بیایند.
2. کمک به شناسایی زودرس اختلالات شخصیتی: مطالعات نشان داده است که بیشترین دوران بروز اختلالات شخصیتی در دوران کودکی و نوجوانی است. بنابراین شناسایی این اختلالات در ابتدای رشد کودکان، می تواند جلوگیری از بروز یا تشدید این اختلالات در آینده باشد.
3. کمک به ایجاد یک ارتباط سالم بین کودکان و دیگر افراد: یکی از مهمترین عواملی که به سلامت روانی کودکان کمک می‌کند، روابط سالم و صحیح آنها با دیگران است. روانشناسی کودک، به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های ارتباطی درستی مانند شنیدن فعال، صحبت کردن و حل مسئله را بیاموزند و درک بهتری از نیازهای دیگران کسب کنند.
4. کمک به پیشگیری از بروز اختلالات روانی و خودکشی: عواملی مانند استرس، فشار و افسردگی می‌توانند در کودکان به خودکشی منجر شوند. با مشاوره و درمان در زمینه روانشناسی کودکان و جوانان، راهکارها و نظارت برای پیشگیری از بروز بیماری‌های روانی مثل اختلالات اضطراب، افسردگی و سایر اختلالات روانی ارائه می‌شود.
بنابراین، به طور خلاصه، کمک گرفتن از مشاور کودک برای تسهیل، معاونت و بهبود سلامت و شادی کودکان مهم است.
هدف روانشناسی کودک و نوجوان چیست؟
هدف‌های روانشناسی کودکان و نوجوان، حفظ سلامت روانی و تبدیل هر کودکی به یک فرد هوشمند، امیدوار و خلاق است. به طور کلی، هدف روانشناسی کودک و نوجوان از دو جنبه مهم تشکیل شده است:
1. پژوهشی: یعنی بررسی پدیده‌های روانشناختی کودکان و نوجوانان به کمک روش‌های تحقیقاتی مثل پرسشنامه‌ها و تست‌ها. این بررسی‌ها برای فهم بهتر پرسش‌هایی همچون چرا بعضی از کودکان دچار مشکلات رفتاری و رشدی می‌شوند؟ چگونه می‌توان بهترین راه‌حل را برای کمک به رشد و توسعه آنها پیشنهاد کرد و راهکارهایی برای جلوگیری از بروز مشکلات در آینده، ارائه نمود.
2. بالینی: در مقابل، هدف بالینی روانشناسی کودک و نوجوان، ارائه خدمات شخصی آنان و رسیدگی به مشکلات روانی و رفتاری کودکان و نوجوانان است. این شامل تشخیص و درمان اختلالات روانی برای جلوگیری از تشدید آنها، کمک به کودکان برای ایجاد احساسات خودآگاه، شناخت درست از هویت خود، مهارت بالقوه و توانایی‌های مشخص و توسعه نیروی فکری و مهارت‌های ارتباطی قوی، تشویق به افزایش خودکنترلی و نتیجه گیری هوشمندانه و در نهایت کمک به خودبخشیدگی بهبود سلامت و کیفیت زندگی کودکان و نوجوانان است.
در این دوگانه (شامل پژوهشی و بالینی) هدف اولیه، طراحی و اجرای برنامه‌های روانشناسی جهت بهبود عملکرد، رشد و توسعه کودکان و نوجوانان است.
مهمترین مباحث روانشناسی کودک چیست؟
روانشناسی کودک شامل بسیاری از موضوعات و مباحث گوناگون است. اما مباحث زیر به عنوان مهمترین مباحث روانشناسی معرفی می‌شوند:
1. شناخت شخصیت کودک: شناخت و درک شخصیت کودک در کمک به ارتقای سلامت روانی آنها بسیار مهم است. در این مبحث، به شناخت و درک شخصیت کودک، ریشه‌های عواطفی و شناختی آنها، جنبه‌های شخصیتی گوناگون و معایب رفتاری عملکرد کودک پرداخته می‌شود.
2. پیوندهای خانوادگی: خانواده به‌عنوان یک محیط درمانی فوق العاده، برای کودکان بسیار مهم است. این مبحث روی روابط خانوادگی، نقش والدین در تربیت کودکان، سبک‌های تربیتی، آسیب شناسی خانواده و روش‌های تغییر و بهسازی روابط اعضای خانواده متمرکز است.
3. نوجوانی و پیشرفت شخصیت: این مطالعات به مسائل مرتبط با کیفیت نوجوانی، شکل‌گیری شخصیت در دوران نوجوانی و مسائل مربوط به بلوغ می‌پردازد.
نحوه برخورد با کودک حاضر جواب و علت حاضر جوابی کودکان
نحوه برخورد با کودک بستگی به وضعیت و شرایط خاص هر کودک دارد و نمی‌توان به صورت کلی پاسخ داد. با این حال، به طور کلی می‌توان گفت که برای برخورد با کودکان به عنوان فردی با نیازها و شخصیت منحصر به فرد، باید به برخی اصول توجه کرد. البته شما می‌توانید برای انجام اقدامات زیر از مشاور کودک نیز کمک بگیرید:
- رعایت احترام به کودک: برای برخورد درست با کودک، باید احترام به وجود و ذات کودک را رعایت کرد، همچنین به نظرات و نیازهای وی توجه داشت.
- ارائه توجه موثر: برای برقراری ارتباط با کودک، باید با او صحبت کرده و به او توجه داشته باشید، علاوه بر این، برای حل مسائل و مشکلات کودکان، نیاز است تا موضوع به درستی مطرح و مشکلات به صورت واضح بررسی شود.
- استفاده از روش‌های موثر ارتباطی: برای مواجهه با اختلافات و مسائل روانی کودک، باید از روش‌های موثر مانند گوش دادن فعال، تشویق، داشتن تفاهم، ارائه پشتیبانی و راهنمایی و همچنین ارزیابی وضعیت کودک استفاده کرد.
- توجه به نیازهای کودک: برای برخورد مناسب با کودک، باید نیازهای وی را شناسایی و در نظر گرفت و در صورت نیاز، با آن کودک کار کرد تا به بهترین نحو ممکن مشکلات و نیازهایش را حل کند.
- توجه به تمایلات کودکان: برای برخورد مناسب با کودکان، باید تمایلات و علاقه‌های وی را در نظر گرفت و سعی کرد به این تمایلات پاسخ داد.
- یک مشاور کودک می‌گوید که به فرزندتان بیشتر فضا و حریم دهید: برای برخورد درست با کودک، باید به او فضای خصوصی و حریم خودش را بدهید، به وی فرصت ایجاد خلاقیت و تفکرات را دهید و او را برای ارائه راه حل‌های مناسب به مسائل شخصی و اجتماعی دعوت کنید.
- تمرکز بر روی قابلیت‌های کودک: برای برخورد درست با کودک، باید تمرکز بیشتری بر روی قابلیت‌ها و استعدادهای کودکان داشته و به جای اینکه بر روی نقاط ضعفشان تمرکز کنیم، سعی کنیم به روی این قابلیت هایشان تمرکز داشته باشیم.
بنابراین با توجه به شرایط و نیازهای منحصر به فرد هر کودک، رویکردهای برخورد مختلفی می‌توان پیشنهاد داد.
علت حاضر جوابی
در مورد علت حاضر جوابی کودکان، باید گفت که این موضوع بر اساس بیشترین تحقیقات روانشناسی، یکی از ویژگی‌های فرایند رشدی کودکان است. به طور کلی، کودکان در اوایل رشد خود متمایل به حاضر جوابی هستند زیرا متوجه نیازهای اطرافیان و ارتباطات اجتماعی هستند و به دنبال جلب توجه می‌باشند.
در این مرحله از رشد، کودکان هنوز به یادگیری چگونگی برقراری ارتباط مؤثر با دیگران نرسیده‌اند و بنابراین با حاضر جوابی و تغییر عکس العمل در رفتار خود، تلاش می‌کنند سریعا و با توجه به نیازهای احساسی و فکری خود، توجه دیگران را به سوی خود جلب کنند. علاوه بر این، کودکان تفاوت بین رفتارهای خوب و بد را نمی‌دانند و ناپسندیده رفتارهای بد را در رابطه با دیگران نشان می‌دهند.
با پیشرفت رشد، کودکان به تدریج اصول رفتار اجتماعی را یاد می‌گیرند، توانایی بازنشانی کردن خود را بهبود می‌بخشند و به عنوان نتیجه، به توانایی بهبود رفتار خود و برقراری ارتباط مؤثر با دیگران دست یافته و از حاضر جوابی خود دوری می‌کنند.
در نهایت از نظر یک مشاور کودک حرفه‌ای برای بهبود بهترین راه آن است که توانایی‌های کودک در برقراری ارتباط مؤثر با دیگران بهبود یابد و کودک در فرایند رشد خود تحسین و تشویق شود تا به عنوان یک فرد همتا موفقیت آمیز و التزام دار، در اجتماع به رشد خود ادامه دهد.
هدف متخصص مشاوره کودک چیست؟
هدف متخصص در مشاوره کودک، کمک به کودکان جهت بهبود و توسعه شخصیت خود، پرورش روابط اجتماعی سالم، بهبود رفتار، رشد و توسعه روانی و ارتقای کیفیت زندگی آنها است. با توجه به موضوع شناسایی مشکلات روانی و رفتاری کودکان، متخصص مشاوره کودکان با ارائه یک فرآیند مشاوره موثر به کودکان کمک می‌کند تا با موقعیت‌های مختلف زندگی مثل تغییر محیط، جایگذاری در محیط تحصیلی، تغییرات خانوادگی، رشد و تصحیح اشتباهات و بیماری‌های روانی مقابله کند و بدون مشکلات روانی به سمت رشد و توسعه خود حرکت کنند.
هدف متخصص مشاوره کودکان به طور خاص شامل:
1. شناسایی مشکلات روانی و رفتاری کودکان: این شامل شناسایی علائم اختلالات خاص ماننده اضطراب، افسردگی، ناتوانی توجه و تفکر، بیش فعالی، نارسایی اجتماعی و غیره می‌شود.
2. ارائه راهکارهایی برای حل مشکلات: بخش اصلی مشاوره، ارائه روش‌های بهبود رفتاری و روانی به کودک است. این شامل یادگیری مهارت‌ها‌یِ ارتباطی، مدیریت استرس، قدرت خودکنترلی و مهار فرمان‌های ناهنجار و بهبود وضعیت روحی و افزایش برتری در تلاش های مدارس و تجربه های مختلف زندگی می‌شود.
3. پشتیبانی: پشتیبانی بیشتر پس از اتمام مراحل مشاوره و هدایت کودک به سمت رشد و گسترش عبارت است از پشتیبانی‌هایی که پس از پایان مراحل شخصیتی فراهم می‌شود تا بتوان به آنها برای ادامه پیشرفت خود یاری رساند.
بنابراین، هدف متخصص مشاور کودک، کمک به کودکان در نوع سازی با شرایط خود، بهبودی شخصیتی و بهبود رفتار، بهبودی کیفیت زندگی و ایجاد روابط اجتماعی سالم به همراه توانایی مدیریت و کنترل حالات روانی است.
آموزش مهارت‌های ارتباطی در مشاوره کودک و نوجوان
آموزش مهارت‌های ارتباطی در مشاوره کودک و نوجوان شامل یادگیری و تقویت مهارت‌هایی است که به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا بتوانند با دیگران به طور موثری ارتباط برقرار کنند و در روابط خود موفق باشند. هدف از آموزش مهارت‌های ارتباطی، افزایش توانایی کودکان و نوجوانان در شناخت دیگران، برقراری ارتباط مؤثر و صحیح‌تر با دیگران، افزایش خودآگاهی و توانایی در مهارت‌های ارتباطی، و بهبود نهایتی روابط خود است.
برخی از مهارت‌های ارتباطی که در مشاوره کودکان و نوجوانان آموزش داده می‌شوند عبارتند از:
1- مهارت شنیدن فعال: مطمئن شدن از اینکه کودکان و نوجوانان به درستی صحبت دیگران را می‌فهمند و به دیگران برای بیان مطلب خود فرصت می‌دهند.
2- مهارت اظهار نظر: آموزش دادن به کودکان و نوجوانان که چگونه نظر خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و چگونه از نظرهای خود دفاع کنند.
3- مهارت پرسش کردن: یک مشاور کودک از طریق آموزش دادن به کودکان و نوجوانان که چگونه سؤالات خود را بپرسند سبب می‌شود تا کودکان به دیگران فرصت دهند تا درباره مطلب خود صحبت کنند.
4- باشد. باید توانایی درک و شنیدن نیازهای کودکان و نوجوانان، فراهم کردن فضای امن و مطمئن برای آنها در جریان مشاوره، و توانایی ارائه راهکارهای لازم برای حل مشکلات و موارد دیگری را داشته باشد.
5. قابلیت های انتقال مهارت: یک مشاور خوب باید قابلیت بالایی در انتقال مهارت به کودکان و نوجوانان داشته باشد و بتواند آنها را در حل مسائلی که با آنها روبه‌رو شده‌اند، راهنمایی کند.
6. توانایی پشتیبانی بعد از مشاوره: یکی از معیارهای یک مشاور کودک و نوجوان خوب، توانایی پشتیبانی بعد از اتمام مشاوره است. باید فردی باشد که پس از مشاوره بتواند به کودکان و نوجوانان کمک کند تا بعد از پایان مشاوره، به راحتی عضویت در جامعه را که برای ایشان ایجاد شده است، پذیرا باشند.
بنابراین، این معیارها می‌تواند به عنوان الگویی برای انتخاب یک مشاور کودک و نوجوان موثر بکار گرفته شود.
