یکی از اختلال‌های شایع و دردسرساز که ممکن است در هر سنی و بنابر دلایل محیطی و ژنتیکی ایجاد شود؛ اختلال دو قطبی نام دارد. در این اختلال فرد بیمار، دوره‌هایی از خوشحالی و افسردگی را به صورت مقطعی می‌گذراند و در طی این چرخش مجموعه و حالا روانی مختلفی به وی دست می‌دهد. ما در این مقاله می‌خواهیم به بررسی علائم این بیماری و راه‌های درمان اختلال دو قطبی بپردازیم؛ پس تا انتهای این مطلب ما را همراهی کنید.
فهرست مطالب
اختلال دو قطبی چیست؟
حتما این موضوع را تجربه کرده‌اید که گاهی در جریان زندگی، فردی بسیار خوشحال و پرانرژی هستید و در مواقعی احساس پوچی و ناامیدی زیادی را تجربه می‌کنید. هرچند که زندگی دائما نوسان دارد و ترکیبی از روزهای خوب و بد است اما با این حال هستند کسانی که به دلایل مختلی ممکن است این فراز و نشیب‌ها را با شدت بیشتری تجربه کنند. اختلال دو قطبی یکی از مشکلات شایع روانی است که فرد را دائما و در بازه‌های زمانی مشخصی بین دو قطب نوسان می‌دهد.
در واقع این اختلال جزو که با نام‌های افسردگی-شیدایی یا Bipolar disorder شناخته می‌شود در دسته بیماری‌های روانی-خلقی جای می‌گیرد و دارای نوع 1 و 2 است. اگر بخواهیم میزان شیوع را بر اساس دوره‌های زندگی مطرح کنیم معمولا این اختلال در اوایل نوجوانی یا شروع بزرگسالی اتفاق می‌افتد اما هستند کودکان و افراد مسنی که در مقاطعی با این اختلال سروکله بزنند.
اختلال قطبی به لحاظ تقسیم‌بندی جنسیتی در زنان شیوع بالاتری به نسبت مردان دارد اما به لحاظ بررسی علائم، روانشناسان فرقی بین علائم موجود در زنان یا مردان قائل نشده‌اند. فردی که درحال تجربه این بیماری است به صورت متناوت دوره‌هایی از سرخوشی و افسردگی را طی می‌کند و این تناوب با توجه به سن، جنسیت، دلایل ایجاد اختلال و …در افراد مختلف، متفاوت است.
دوره شیدایی که در روانشناسی، مانیا نامیده می‌شود معمولا احساس سرخوشی زیادی به فرد می‌دهد. تجربه بالایی از انرژی زیاد، نشاط فراوان، خندیدن‌های مکرر و نشانه‌هایی از این قبیل خبر از وجود فرد در دوره مانیا می‌دهند و در دوره افسردگی که به نظر روانشناسان دوره‌ای خطرناک‌تر است فرد احساس پوچی، یاس، ناامیدی، خلا، خودکشی و… را تجربه می‌کند.
شما میتوانید از مشاوره روانشناسی فردی مرکز مشاوره روانشناسی استفاده کنید.
شیزوفرنی و اختلال دوقطبی
معمولا افراد هنگامی که نشانه‌های زیر را در یکی از اطرافیان خود می‌بینند فورا وارد گوگل می‌شوند و شروع به جستجو درباره درمان اختلال دو قطبی می‌کنند. همین موضوع باعث می‌شود تا گاهی دچار استرس و نگرانی زیادی درباره عزیز خود شوید چرا که ممکن است اختلال دو قطبی را با شیزوفرنی اشتباه بگیرید.
توجه کنید هرچند فرد مبتلا به اختلال دو قطبی ممکن است در دوره‌ای مانند مانیا دچار توهم یا خودبزرگ بینی شود یا در دوره افسردگی احساس بی‌ارزش بودن را تجربه کند اما مهم‌ترین تفاوت بین دو قطبی و شیزوفرنی این است در اختلال نوع اول مجموعه حالات فرد را باید در لحظه مورد بررسی قرار دهید.
نکته‌ای قابل تامل درباره اختلال دو قطبی
گاهی ممکن است تا علائم اختلال دو قطبی به صورت تناوبی و دوره‌ای در فرد ظاهر نشود بلکه به صورت هم‌زمان بروز پیدا کند. در صورتی که اختلال دو قطبی به صورت هم‌زمان بروز پیدا کند به آن اختلال افسردگی-شیدایی ترکیبی گفته می‌شود. در این نوع از اختلال دو قطبی فرد ممکن است در لحظه‌ای ناامید، غمگین یا افسرده باشد اما هم‌زمان انرژی زیادی برای انجام دادن کارها یا فعالیت‌های روزانه در آن وجود داشته باشد.
همانطور که اشاره کردیم بیشتر افرادی که دارای اختلال دو قطبی هستند در دوره افسردگی خود احساساتی مانند پوچی را حس می‌کنند که در نهایت این احساس در بعضی از افراد می‌تواند باعث رقم خوردن اتفاق تلخی مانند خودکشی شود.
به همین جهت حتما دقت لازم را داشته باشید که از افکار خودکشی به سادگی عبور نکنید و فرد بیمار را با یک متخصص حوزه سلامت یا روانشناس لینک کنید. توجه به چنین نشانه‌هایی سبب می‌شود تا متخصصان بتوانند اختلال دو قطبی را زودتر تشخیص دهند.
بهتر است بدانید که هنگامی که فرد مبتلا یک دوره کامل از شیدایی-افسردگی را به اتمام رساند دوره بعدی به سرعت آغاز نمی‌شود.
اختلال دو قطبی به صورت کلی در کل دوره زندگی یک فرد چند بار تناوب پیدا می‌کند. علاوه بر این در این اختلال میان هر دوره نشانه‌ای وجود نخواهد شد اما به صورت کلی علائم در فرد باقی می‌ماند یعنی علائمی که از سوی روانشناس مزمن شناسایی شوند حتی اگر فرد تحت درمان اختلال دو قطبی نیز قرار گیرد باز هم علائم باقی خواهد ماند.
علائم اختلال دو قطبی
تشخیص علائم اختلال دو قطبی باید طبق نظر روانشناس و بر اساس براساس DSM-5باشد. برای تشخیص قطعی این اختلال باید نشانه‌های زیر در طی بیشتر روزهای هفته دیده شود. وجود حداقل سه نشانه، از علائم زیر لازم است تا به تشخیص این اختلال کمک کنند.
👈 برهم خوردن تعادل نظم ساعات خواب
👈 داشتن باورهای غیر منطقی درباره خود مانند بزرگنمایی کردن
👈 از دست دادن تمرکز
👈 پرحرفی
👈 هجوم افکار مختلف و پرکاری در دوره مانیا
👈 قمار
👈 انجام سکس بدون مراقبت و بی‌پروا
👈 ولخرجی
علت بیماری دو قطبی
تا مدت‌ها قبل بسیاری از افراد فکر می‌کردند که تاثیرات محیطی از علل ایجاد بیماری دو قطبی هستند اما بعد از آزمایشات زیادی که بر روی بیماران انجام شد نتایج مهمی به دست امد و این نتایج مبنی بر این بودند که عوامل فیزیولوژی نیز تاثیرات زیادی بر روی ایجاد این اختلال می‌گذارند. از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر ایجاد این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
👈 هورمون استرس
یکی از عواملی که سبب افزایش احتمال دو قطبی در فرد می‌شود، بالا بودن میزان هورمون کورتیزول است. هنگامی که شما در معرض استرس قرار می‌گیرید هورمون کورتیزول در خون ترشح می‌شود. آزمایشات خون افرادی که دارای اختلال دو قطبی بوده‌اند نشان داده است که این افراد به میزان بسیار بالایی دارای این هورمون بوده‌اند.
👈 ژنتیک
ژنتیک یکی دیگر از دلایلی است که می‌تواند سبب ایجاد اختلال دو قطبی شود. دو ژن انتقال دهنده سروتونین(HTT-5) و BDN(brain-derived neurotrophic growth factor)از عوامل ایجاد دو قطبی به صورت ژنتیکی هستند. هر چند که به صورت قطعی نمی‌توان بیان کرد که وجود نقص یا تغییراتی در ژن‌ها می‌تواند به صورت حتمی سبب ایجاد اختلال شود اما آنچه مشخص است تاثیرگذار بودن این ژن‌ها برای ایجاد اختلال است.
👈 عوامل محیطی
در درمان اختلال دو قطبی روانشناسان در جلسات درمانی خود به عوامل محیطی نیز توجه بسیاری می‌کنند. در گذشته افراد فکر می‌کردند که عوامل محیطی تاثیری بر ایجاد اختلال دو قطبی ندارد اما این تفکر کاملا اشتباه است. استرس‌های محیطی، خاطرات تلخ دوران کودکی، تجربیات ناگوار و موارد زیاد دیگری در ایجاد اختلال دو قطبی تاثیرگذار هستند.
شیوه تربیتی نادرست والدین و یا وجود اختلال در والدین نیز می‌تواند از عوامل ایجاد این بیماری در افراد شود. روانشناسان در این بین تاکید و تمرکز بیشتری بر خاطرات تلخ دوران کودکی دارند زیرا مطالعات نشان داده که هر چقدر کودکان در دوران کودکی خود در معرض تنبیه‌های بدنی شدید، آزار جنسی، والدین مردد، اعضای گرفتار در مصرف مواد مخدر یا الکل قرار بگیرند احتمال ابتلا به اختلال دو قطبی در آن‌ها بالا می‌رود.
👈 مواد مخدر یا الکل
اختلال مصرف الکل (AUD) و یا مصرف مواد مخدر می‌تواند یکی دیگر از دلایل ایجاد اختلال دو قطبی باشد. الکلیسم به معنای ناتوانی فرد در کنترل میزان نوشیدن الکل است و حالاتی ناپایدار را در فرد ایجاد می‌کند. این اختلال اگر با عوامل استرس‌زا آمیخته شود می‌تواند منجر به پیدایش افسردگی-شیدایی شود. تشدید و آمیخته شدن این دو اختلال بایکدیگر می‌تواند فاجعه آمیز باشد و از خطرات جدی آن می‌توان به اقدام برای خودکشی اشاره کرد.
راه‌های درمان اختلال دو قطبی
خبر خوب این است که اختلال دو قطبی قابل درمان است اما این درمان به زمان اقدام شما نیز مرتبط می‌شود؛ یعنی هر اندازه که شما زودتر به سراغ روانشناسان و متخصصان بیایید و تشخیص به موقع انجام شود به همان اندازه به فرد کمک خواهید کرد.
برای درمان از قبل این آمادگی را در خود و یا در فردی که می‌خواهد برای درمان اقدام کند ایجاد کنید که درمان این اختلال مخصوصا اگر در زمان عود این بیماری به سراغ روانشناس رفته باشید طولانی مدت خواهید بود. در مرحله عود بیشتر روانشناسان تلاش می‌کنند تا بتوانند از پیشروی اختلال جلوگیری کرده و مانع عود بیماری شوند.
برای درمان اختلال دو قطبی باید از روش دارودرمانی و روان درمانی استفاده کرد. این دو لازم و ملزوم یکدیگر هستند و برای درمان این اختلال یکی از آن‌ها کافی نخواهد بود. روانپزشکان کسانی هستند که توانایی تجویز دارو را دارند به همین جهت شما میتوانید برای درمان دارویی به سراغ روانپزشک و برای تغییر در باور و یا کمک به اصلاح رفتارهای نادرست خود به سراغ روانشناس بروید. کار این دو متخصص با یکدیگر فرقی نخواهد داشت و دچار دوگانگی نمی‌شوید زیرا این دو کاملا در یک مسیر و در کنار یکدیگر به درمان شما کمک می‌کنند.
علاوه بر این کار تشخیص افتراقی فقط بر عهده روانشناسان و روانپزشکان است به همین جهت با برچسب زدن و یا مطالعات سطحی اینترنتی به خود و یا فرد بیمار استرس وارد نکنید.
پیشنهاد ما به شما : درمان اضطراب اجتماعی
برای درمان این اختلال از دو گروه دارو به نام‌های تثبیت کننده و داروهای ضد افسردگی کمک گرفته می‌شود. از داروهای تثبیت کننده می‌توان به لیتیوم، Seroquel، Clozaril و از داروهای ضد افسردگی می‌توان به پروزاک یا زاناکس اشاره کرد. این داروها برای مصرف باید حتما توسط روانپزشک تجویز شود و تغییری در میزان دوز آن ایجاد نکنید.
از دیگر داروها می‌توان به دسته‌های مختلفی مانند موارد زیر نیز اشاره کرد.
- تثبیت کننده‌های خلقی
- داروهای ضد روان پریشی
- داروهای ضد افسردگی-ضد روان پریشی
- داروهای ضد اضطراب و استرس
لازم به ذکر است که مصرف داروهای ضد افسردگی یا تثبیت کننده دارای عوارض جانبی مانند ایجاد سردرد، دل درد، خشکی دهان، دیسکینزی، پارکینسون، تغییر ساعت خواب یا ایجاد حالت تهوع دارند که اگر به پزشک خود اطلاع دهید این عوارض با تغییر دارو و یا کاهش میزان دوز مصرفی کم خواهد شد.
آیا درمان اختلال دو قطبی بدون دارو امکان پذیر است؟
جواب این سوال منفی است. اختلال دو قطبی باعث تغییر در هورمون‌ها و میزان ترشح انتقال دهنده‌های عصبی می‌شود به همین خاطر بدون دارو نمی‌توان این هورمون‌ها را در وضعیت متعادلی قرار داد. هر چند که همانطور که اشاره کردیم دارو بدون جلسات روان درمانی تاثیر کوتاه مدتی ایجاد خواهند کرد و شما برای درمان اختلال دو قطبی و رسیدن به وضعیتی پایدار باید از این دو روش در کنار یکدیگر استفاده کنید.
توجه داشته باشید که حتما برای قطع دارو و یا استفاده بیش از مقدار مصرفی با پزشک مشورت کنید زیرا داروهایی مانند لیتیوم و یا بنزودیازپین‌ها در صورتی که به صورت ناگهانی قطع شوند می‌توانند اعتیاد آور شده و بدن شما را با شوک روبه‌رو کند.
