هوش تجسمی – فضایی به توانایی و قابلیت فرد در درک، به خاطرسپردن، و شناختن روابط فضایی و مکان قرارگیری اشیای سه‌بعدی نسبت به یکدیگر اطلاق می‌شود. افراد با هوش فضایی-تصویری قدرت بالایی در تصویرسازی ذهنی و همچنین جهت‌یابی دارند. این نوع هوش یکی از 8 هوش معرفی‌شده در تئوری هوش‌های چندگانه هوارد گاردنر است.
فهرست مطالب
هوش فضایی گاردنر چیست؟
در تئوری هوش‌های چندگانه هوارد گاردنر، افرادی با هوش فضایی-تصویری، توانایی به نمایش گذاشتن تصاویر سه بعدی، روابط فضایی و مکانی بین اجسام و تغییر در درک ابتدایی خود از محیط را دارند. از دیگر ویژگی های این افراد می‌توان به توانایی پردازش اطلاعات تصویری و هرگونه تجربه و خاطره‌ای که شامل اطلاعات بصری باشد نیز اشاره کرد. افراد با هوش تجسمی، در طراحی و معماری، نقشه کشی، شطرنج و به طور کلی در توسعه تمامی فعالیت‌های مرتبط با تدوین و طراحی فضا و اشیاء به نحو خوبی عمل می‌کنند.
– یادگیری به وسیله دستورالعمل های نوشتاری، مدل‌سازی و رسانه‌های تصویری برای دانش‌آموزان مؤثرتر است.
– دانش‌آموزانی که دارای هوش فضایی-تصویری هستند، حافظه بصری خوبی برای جزئیات دارند.
– این دسته افراد با روش‌های شنیداری-تدریس مانند سخنرانی، تلاوت و تکرار کمتر موفق هستند.
– آنها احتمالا در هندسه بهتر عمل می‌کنند و از فعالیت‌هایی مانند حل پازل، پیچ و خم، نقشه‌کشی و ساختن با بلوک‌های ساختمانی لذت می‌برند.
– دانش‌آموزان با سبک یادگیری تصویری قوی به فعالیت‌هایی مانند هنر، هندسه، گرافیک رایانه و طراحی با رایانه علاقه مندند و اغلب حافظه بصری خوبی دارند.
مقالات مرتبط : ضمیر ناخودآگاه چیست و روش های تسلط بر آن
شغل مناسب هوش فضایی
شغل‌های مناسب برای هر کدام از هوش‌های 10 گانه هوارد گاردنر به صورت زیر است:
هوش کلامی-زبانی:
- روزنامه‌نگار
- نویسندگی
- وکالت
- استاد دانشگاه
- سخنران
- مشاور مدرسه
- خبرنگار
- ترجمه‌کننده
هوش منطقی-ریاضی:
- مهندس برق
- عالم ریاضی
- برنامه‌نویس کامپیوتر
- برنامه‌نویس نرم‌افزار
- دانشمند کامپیوتر
- آماردان
- حسابرس
- فیزیکدان
- ریاضیدان
هوش فضایی-تصویری:
- معمار
- طراح صنعتی
- نقاش
- بازیکن شطرنج
- مجسمه‌ساز
- طراح گرافیک
- فیلم‌سازی
- شعبده باز
- جهت یاب
- طراح داخلی
- عکاس
- طراح مد
- خلبان
- ویدئوگرافیست
هوش بدنی-حرکتی:
- ورزشکار
- پزشک ورزشی
- بازیکن حرفه‌ای
- نظامی
- مربی
- آموزشگاه باله
- شناور
- دوچرخه‌سواری
- ورزش‌های رزمی
- طبیعت‌گردی
هوش موسیقی:
- نوازنده
- خواننده
- آهنگساز
- مدرس موسیقی
- تنظیم کننده
- ترانه‌سرا
- دستیار صوتی
- مدیر برگزاری کنسرت
هوش درون‌شناسی:
- روانشناس
- مشاور درمانی
- کارشناس اجتماعی
- کارشناس روابط عمومی
- رهبر اجتماعی
- طراح روابط عمومی
- روان‌درمان‌گر
- مددکار اجتماعی
هوش نسبتی:
- کارتونیست
- کارشناس اقتصادی
- سرمایه‌گذار
- بازاریاب
- مذاکره‌کننده
- مدیر تولید
- مدیر فروش
- مترجم
- خبره ترافیک
هوش طبیعی:
- کارشناس محیط زیست
- جغرافیدان
- زیست‌شناس
- شناسای حیات وحش
- کارشناس اطلاعات مرتبط با راه‌های آبی
- آموزشگاه کوهنوردی
- کارشناس زمین‌شناس
- کارشناس محافظت از منابع طبیعی
هوش وجدانی-اجتماعی:
- رهبری اجتماعی
- رهبر اندیشه
- دیپلمات
- روانشناس اجتماعی
- وکیل
- مددکار
- هوش فضایی کودکان
راه های تقویت هوش فضایی بزرگسالان
چند راهکار برای تقویت هوش فضایی عنوان می‌شود.
استفاده از لغات توصیف کننده مکان، تصاویر و فضا در گفتگو‌های خود با دیگران. به جای استفاده از عبارت‌های “این‌جا” و “آن‌جا”، از عبارت‌هایی مانند “بالای قفسه کمد سمت راستی” و “پشت جعبه سوم از سمت چپ” استفاده کنید تا فضای سه بعدی را در ذهن خود تصویرسازی کنید و برای دیگران توصیف کنید. این کار به تقویت هوش تصویری شما کمک می‌کند.
بازی‌های فضایی مانند حل پازل، بازی‌های ساختمانی، نقشه‌خوانی و بلوک‌های ساختمانی. این بازی‌ها باعث تقویت مهارت‌های هوش تجسمی و ارتقای خلاقیت و تفکر دیدگاهی شما می‌شود.
رسم نقشه‌ها و قرار دادن اشیا در مکان‌هایی متفاوت. این کار یک تمرین عالی برای تحریک خلاقیت و تفکر فضایی است و به توانایی خود در تصویرسازی مسائل کمک می‌کند.
تمرین بازی‌های رایانه‌ای مرتبط با فضا. بازی‌هایی مانند بازی‌های شبیه‌سازی هواپیمایی، کاوش فضایی و بازی‌های ساخت شهر، منجر به تحریک هوش فضایی و تکامل آن می‌شوند.
تمرین‌های بالا در تقویت هوش فضایی و افزایش دقت و تفکر فضایی شما مؤثر هستند. علاوه بر موارد فوق توجهی به موارد زیر نیز داشته باشید.
بازی شطرنج
بازی شطرنج می‌تواند به عنوان یک راهکار برای تقویت هوش تجسمی افراد مورد استفاده قرار گیرد. هنگام بازی، بازیکن مدام در حال فکر کردن به حرکت‌های بعدی و ساخت استراتژی‌های مختلف برای آینده است.
بازی با لگو و جورچین
بازی با لگو و جورچین نیز از دیگر راهکارهایی است که می‌تواند در تقویت هوش فضایی شما نقش ایفا کند. لگو بهترین بازی برای فکر کردن و ساختن به صورت سه بعدی است. در دست گرفتن قطعات مدل در دست خود و پیدا کردن روش‌های خلاقانه برای سر هم بندی کردن این قطعات، درک محیط به صورت سه بعدی را افزایش می‌دهد
طراحی سریع
طراحی سریع به عنوان یک راهکار دیگر برای تقویت هوش فضایی بسیار موثر است. این کار باعث تحریک ذهن شما برای تصویرسازی شکل‌های سه بعدی و بهبود مهارت شما در این زمینه می‌شود. برای این کار، می‌توانیم شکل‌های ساده سه بعدی مانند مکعب، مستطیل و استوانه را از زوایای مختلف روی کاغذ طراحی کنیم. همچنین، می‌توانیم یک نقشه ساده از آپارتمان یا دفتر کارمان را طراحی کنیم و ببینیم تا چه اندازه می‌توانیم جزئیات این مکان را به درستی به خاطر بسپاریم. با تمرین این روش، می‌توانید مهارت هوش فضایی خود را بهبود داده و به خاطر سپردن تصاویر و جزئیات کارهای مختلف در ذهن خود، سریع‌تر و با دقت بیشتری آنها را به یاد بیاورید.
استفاده از نقشه‌های گوگل
استفاده از نقشه‌های گوگل یا حتی نقشه‌های کاغذی قدیمی، یکی از راه‌های مؤثر برای تقویت هوش فضایی است. اگر می‌خواهید از تمام مزایای مسیریابی با نقشه استفاده کنید و احتمالاً شروع به استفاده از قطب‌نما برای پیدا کردن جهت‌ها کنید، از GPS اجتناب کنید.
حل پازل، مکعب روبیک
حل پازل، مکعب روبیک و ماز نیز از دیگر روش‌هایی هستند که در تقویت هوش فضایی و بهبود تفکر بصری افراد مؤثر هستند. در حل این نوع بازی‌ها، کوشش می‌شود خروجی نهایی را تصور کرده و قطعات کنار هم قرار داده شود. در بازی شطرنج نیز همین اتفاق افتاده، بازیکنان باید قبل از هر حرکتی که انجام می‌دهند، فکر کنند و عواقب حرکت خود را قبل از انجام در نظر بگیرند.
بازیکنان باید قبل از هر حرکتی که انجام می‌دهند، فکر کنند و عواقب حرکات خود را قبل از انجام در نظر بگیرند و مجموعه‌ای از حرکاتی که هنوز انجام نشده را مجسم کنند. این نشان‌دهنده هوش فضایی است.
بازی با اسباب‌بازی‌های ساختنی، به عنوان یک روش مؤثر، می‌تواند هوش فضایی فرد را افزایش دهد. تلاش برای ساخت اشکال و سازه‌های مختلف با لگوها می‌تواند دیدگاه فرد را به شدت بهبود بخشد. این تمرین علاوه بر اینکه یک فعالیت سرگرم‌کننده است، می‌تواند تمرین فوق‌العاده‌ای برای کودکان نیز باشد. در مقالات مربوط به استعدادیابی کودکان، بسیاری از راهکارهای تقویت هوش تصویری، شامل بازی‌های فکری، آزمایشگاهی و غیره، مطرح شده است. همچنین با استفاده از تست‌های آنلاین، می‌توانید میزان هوش فضایی کودکان خود را اندازه‌گیری کنید.
فعالیت هنری
فعالیت هنری، به عنوان یکی از راهکارهای تقویت هوش فضایی، می‌تواند در بهبود مهارت‌های تصویری فرد مؤثر باشد. طراحی‌های مختلف و ساخت اشکال در خطوط و اجزای مختلف، کمک به بهبود آن کند.
بازی‌های ویدئویی، به‌خصوص بازی‌های نقش‌آفرینی، می‌توانند برای تقویت هوش دیداری فضایی مؤثر باشند. در این بازی‌ها، فرد باید نقشه‌ها را دنبال کرده، میانبرهای مختلف را پیدا کند و به حافظه خود اعتماد نماید. همچنین بازی کردن با ابرها و ساخت اشکال و شکل‌های مختلف از ابر نیز می‌تواند یک بازی سرگرم‌کننده و مؤثر برای افزایش هوش تجسمی باشد.
راهکارها و بازی هایی برای تقویت هوش فضایی کودکان
بازی‌هایی که برای تقویت و شکوفا ساختن هوش تجسمی فضایی مناسب هستند، می‌توانند به کودکان کمک کنند تا هوش دیداری فضایی خود را پرورش داده و تقویت کنند. یکی از این بازی‌ها، بازی چیدمانی است. در این بازی، هدف آموزش منطقی، مفاهیم چیدمانی، دسته‌بندی و ایجاد فضای شاد و همدلی است. ابتدا، فضاهای مختلفی چون کتابخانه، یخچال، کمد، جاکفشی، چمدان، ساک، کیف دستی، اتاق و بخشی از اتاق به کودک ارائه می‌شود. سپس با هدایت و توجیه کودک، از او درخواست می‌شود تا فضا را بچیند. این فعالیت، به کودک امکان تجربه بسیاری از مفاهیم چون اندازه، رنگ، کاربرد، نظم و ترتیب را می‌دهد. همچنین، بهبود هوش تجسمی و فضایی کودک را به همراه تقویت هوش کلامی و هوش منطقی یا ریاضی کمک می‌کند.
بازی‌هایی که برای تقویت و شکوفا ساختن هوش تجسمی فضایی مناسب هستند، می‌توانند به کودکان کمک کنند تا هوش دیداری فضایی خود را پرورش داده و تقویت کنند. علاوه بر بازی چیدمانی، انجام بازی‌های دیگری نیز می‌تواند به تقویت هوش تجسمی و فضایی کودک کمک کند. برای مثال، بازی پازل سازی، بازی ساخت آجر، بازی ساخت قایق و همچنین بازی ساخت خانه کارتنی و غیره. در این بازی‌ها، کودکان باید قطعاتی را که به همه نیاز دارند را برای ساخت یک اشیاء خاص، مثلاً یک پازل، یک خانه، یک قایق یا یک آجر، با هم ترکیب کنند. هر چه بیشتر بازی‌های این چنینی کودک انجام دهد، هوش تجسمی و فضایی کودک بیشتر تقویت می‌شود. هر چند، توجه به مدت زمانی که کودک بازی می‌کند نیز بسیار مهم می‌باشد، زیرا باید از خستگی آنها جلوگیری کرد و به سبب کارکردن طولانی مدت، کودک زده نشود.
راهکار
در کل، انجام بازی‌هایی که برای تقویت هوش تجسمی و فضایی مناسب هستند، از نکات مهم برای پرورش کودک‌های هوشمند و پرورش دادن توانایی های ذهنی آنها است.
سه بازی تفکیک کردن با هدف آشنایی با مفهوم دسته‌بندی، آشنایی با وسایل مختلف و تقویت هوش منطقی ریاضی وجود دارند. در این بازی‌ها، مقدار بسیار زیادی از انواع و اقسام ابزار و وسایل از هر چیز و هر جنس به صورت در هم آمیخته در اختیار کودکان قرار می‌گیرند. سپس از کودکان خواسته می‌شود که آنها را بر اساس یک مفهوم خاص دسته‌بندی و تفکیک کنند. مفاهیمی چون هم شکل‌ها، هم اندازه‌ها، هم رنگ‌ها و هم خانواده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تابلو نمایش
یکی از بازی‌هایی که برای تقویت هوش تجسمی فضایی مناسب است، بازی «تابلو نمایش» است. هدف از این بازی، بهبود مهارت‌های پایه مثل مهارت تفکر خلاق، مهارت کار گروهی، مهارت تمرکز بر بخش‌های مختلف یک فرآیند و تقویت مهارت‌های نمایشی است. در این بازی، افراد به ترتیب به صحنه نمایش آمده و هر کدام بخشی از مراحل یک موضوع را نشان می‌دهند.
با تفهیم این مطلب به کودکان و با ارائه چندین مثال، از آنان خواسته می‌شود تا مراحل مختلف یک فرآیند و موضوع را به نمایش بگذارند. مثلا: مراحل بیدار شدن کودک از خواب تا رفتن به مهد کودک؛ مراحل تبدیل درخت به کاغذ؛ مراحل آماده شدن و رفتن به میهمانی؛ مراحل نظافت و مرتب کردن منزل؛ و امثال آنها. انجام این فعالیت، کار ساده‌ای نیست و نیازمند صرف زمان، حوصله، آموزش و استمرار در انجام فعالیت است.
نشون بده کجا بودی
(نشون بده کجا بودی!» بازی جالبی است که برای تقویت هوش فضایی بکار می‌رود. به این بازی، یک گرداننده بازی و چهار نفر در چهار ضلع مربعی مانند یک مثلث یا یک مربع نیاز داریم. بازی شروع می‌شود و گرداننده بازی در مرکز می‌ایستد. سپس گردان بازی با سرعتی کم می‌چرخد و در نهایت رو به یکی از جهات قرار می‌گیرد. حالا بازی‌کنندگان در هر ضلع ایستاده‌اند و باید نسبت به جهت جدید گرداننده بازی، جای خود را مشخص کنند. یعنی آن‌هایی که در مقابل گرداننده بازی بودند، حالا باید روبه‌روی او ایستاده، و سایر بازی‌کنندگان نیز باید با توجه به چرخش جدید گرداننده بازی، جای خود را درست کنند.
با تکرار بازی، سرعت تغییر گرداننده بازی افزایش می‌یابد. می‌توان از یکی از کودکان به عنوان گرداننده بازی استفاده کرد و با تعداد نفرات کمتر شروع کرد و به تدریج نفرات را افزایش داد. موسیقی مناسب، بازی را جذاب‌تر می‌کند. به جای چهار جهت، می‌توان از یک یا دو جهت برای گردان بازی استفاده کنیم.
تقویت هوش تجسمی بزرگسالان
چند بازی مورد نظر که به تقویت هوش منطقی و هوش تجسمی افراد کمک می‌کنند در زیر آورده شده است:
– شطرنج: این بازی یکی از مشهورترین بازی‌های استراتژیک جهان است و به تقویت هوش منطقی و هم هوش تجسمی فرد کمک می‌کند.
– جنگا (Jenga): این بازی یک برج هیجان با بلوک‌های چوبی است که در هر مرحله باید یک بلوک چوبی را از پایین برداشته و به بالای برج منتقل کنید بدون اینکه برج فرو بریزد.
– مثلث‌های تنگرام (Tangram): این بازی شامل هفت قطعه مثلث است که باید طبق الگو کنار هم چیده شوند و به تقویت هوش تجسمی و فضایی فرد کمک می‌کند.
آیا افراد نابینا می‌توانند هوش فضایی دیداری داشته باشند؟
ساموئل پاي هیز در کتاب مشارکت‌ها در روانشناسی نابینایی، سه نکته مهم را گردآوری کرد. نخست اینکه، نابینایی به خودی‌خود نشانه‌ای از هوش کمتر نیست. در واقع، تعدادی از کودکان نابینا که به مدت چند سال بهره‌ی هوشی پایینی داشتند، در عرض چند سال می‌توانستند بهبود قابل‌توجهی در هوش‌شان را مشاهده کنند.
او تایید می‌کند که بین عوامل خارجی و بهره هوشی نابینایان تفاوت قابل توجهی وجود دارد و بیشتر عوامل خارجی مثل محیط خانوادگی نامناسب، محدودیت های جسمی و مشکلات عصبی شناختی مرتبط می شود.
یک تحقیق با عنوان “مقایسه کارایی شناختی بین مردان نابینا و همتایان بینایشان در زندگی روزانه” با انجام مطالعه مقطعی مقایسه‌ای در بین ۹۲ جانباز نابینای دو چشم و ۱۱۳ فرد بینا انجام شده است. نتایج تحقیق نشان داده که در کارکردهای شناختی شروع فعالیت، انعطاف‌پذیری، احتیاط، توجه، حافظه، عواطف، تکانشگری، تهاجم و کارکردهای اجتماعی، تفاوت معناداری بین کارایی نابینایان و همتایان بینا وجود ندارد. با این حال، نابینایان در برنامه‌ریزی و هوشیاری کارایی بالاتری نسبت به همتایان بینایشان دارند، که این موضوع ممکن است به دلیل کم‌بودن محرک‌های محیطی و نبود مزاحمت در مسیر برای آنها باشد. در نتیجه استنباط می‌شود که افراد نابینا هرچند که با محدودیت مواجه هستند اما دارای هوش فضایی نیز می‌باشند و این مورد از طریق تخیل و توصیف امکانپذیر است.
افراد مشهوری که هوش دیداری فضایی داشتند
- استاد فرشچیان
- پیکاسو
ویژگی‌های افراد دارای هوش دیداری فضایی چیست؟
- افرادی با سبک یادگیری تصویری هستند.
- این افراد از دیدن تصاویر رنگارنگ، نمودارها و جداول لذت می‌برند. در آموزش به این افراد، استفاده از تصاویر رنگی، نمودار و جدول بسیار موثر است.
- در افراد با روحیه هنری، علاقه‌مندی به آثار هنری تصویری چون تابلوهای نقاشی و عکس‌های هنری بالا است.
- این افراد اشکال، رنگ‌ها و ترکیب آنها را به خوبی می‌شناسند و به همین دلیل در نقاشی و طراحی هنری توانایی بالایی دارند.
- افراد با هوش فضایی-تصویری قابلیت تصویرسازی ذهنی فوق العاده‌ای دارند.
- آنها می‌توانند قبل از خلق یک اثر هنری، آن را با تمام جزئیات در ذهن خود تصور کنند و به همین دلیل در حل پازل‌های تصویری مانند مکعب روبیک، مهارت بالایی دارند.
- این دسته افراد دارای حافظه تصویری قوی هستند.
- افراد با هوش فضایی-تصویری به خوبی مکان‌ها یا چهره‌های افراد را در ذهن خود به یاد می‌سپارند و قادر به یادآوری آنها هستند.
- افراد با هوش فضایی-تصویری به علت حافظه تصویری قوی و تجسم قوی خود، مهارت بالایی در مسیریابی دارند و هیچ‌وقت در مکان‌های جدید گم نمی‌شوند.
- این دسته افراد در عکاسی ماهر هستند.
- افراد با هوش فضایی-تصویری به جزئیات مناظر توجه زیادی می‌کنند و درک بالایی از آنچه که می‌بینند دارند. بنابراین، آنها قادر به شکار تصاویر زیبا با دوربین‌های خود هستند که چشم سایر افراد به راحتی آنها را درک نمی‌کند.
